Badanie fizykalne powinno być nieodłącznym elementem każdej wizyty lekarskiej. W pierwszej kolejności lekarz zbiera wywiad, a następnie przechodzi do badania fizykalnego kolejnych układów i narządów czterema kolejnymi metodami: oglądaniem, palpacją (czyli dotykiem), opukiwaniem i osłuchiwaniem. Zarówno wywiad, jak i badanie fizykalne ma określone punkty, których kolejności lekarz powinien się trzymać.

Badanie fizykalne – czy zawsze wygląda tak samo?

Istnieje szablon badania fizykalnego pacjenta, wg którego lekarz zbiera wywiad czy bada pacjenta. Jest to swego rodzaju pomoc dydaktyczna, by nie pominąć żadnego ważnego elementu badania. Jednak inaczej będzie badał lekarz pierwszego kontaktu, inaczej kardiolog, inaczej neurolog, a już zupełnie inaczej ginekolog. Oczywiście nigdy nie powinno być tak, że lekarz skupia się wyłącznie na narządzie "z jego dziedziny". Każdy lekarz ma na tyle szeroką wiedzę o człowieku, że powinien traktować chorego jako całość, a nie wybierać układ, który bada. Oczywiście np. kardiolog nie będzie przez 30 minut badał nerwów czaszkowych, a urolog nie będzie badał oczu, jednak badanie powinno zacząć się od badania ogólnego pacjenta, a dopiero później lekarz powinien skupić się i szczegółowo zbadać układ, który leży w jego kompetencjach.

Zupełnie inaczej wygląda badanie fizykalne noworodka i dzieci. Obejmuje wiele dodatkowych elementów, których nie wykonuje się podczas badania fizykalnego dorosłych, np. pomiar obwodu głowy, wielkości ciemiączka czy badanie odruchów neurologicznych. Ponadto badanie fizykalne dzieci i noworodków nie przeprowadza się wg ściśle określonego schematu, tylko wykonuje się to, na co pozwala akurat dziecko. Jeśli jest spokojne i zainteresowane, lekarz zacznie od osłuchiwania, które wymaga ciszy i skupienia. Na samym końcu zbada gardło, które jest dla dzieci badaniem nieprzyjemnym i wywołuje płacz.

Wywiad – jakich pytań należy się spodziewać na wizycie lekarskiej?

Podstawą są oczywiście dane osobowe chorego. Lekarz z pewnością zapyta o imię, nazwisko, wiek czy PESEL. Dalej wywiad z chorym obejmuje pytania dotyczące jego aktualnego stanu zdrowia, dolegliwości i samopoczucia. Należy być przygotowanym na pytania o początek objawów, ich przebieg, o to, co łagodziło a co zaostrzało, np. dolegliwości bólowe. Jeśli dolegliwości dotyczą przewodu pokarmowego, należy wcześniej przypomnieć sobie, czy nie spożywało się podejrzanych produktów żywnościowych. Z pewnością nie należy zatajać przed lekarzem informacji dotyczących używek czy stosowanych leków. Należy pamiętać o obowiązku tajemnicy lekarskiej, więc nie należy się bać, że jakiekolwiek, nawet najbardziej krępujące informacje, wypłyną dalej. Ważne jest to, że wiele informacji z punktu widzenia pacjenta nieistotnych może mieć kluczowe znaczenie dla rozpoznania choroby.

Nie należy obrażać się również o pytania dotyczące zatrudnienia. Nie jest to ciekawość lekarza, a ma to znaczenie, by zorientować się, czy chory prowadzi aktywny czy siedzący tryb życia, czy jest narażony na czynniki szkodliwe w środowisku pracy, a także czy jego status materialny pozwoli mu na zakup konkretnych leków.

Warto też być przygotowanym na pytania dotyczące chorób w najbliższej rodzinie. Nie chodzi o żonę czy teściową (nie są powiązane genetycznie z chorym), tylko o rodziców czy dziadków, po których można dziedziczyć predyspozycje do niektórych jednostek chorobowych.

Badanie fizykalne – ogólne badanie pacjenta

Lekarz, zanim skupi się na konkretnym objawie, powinien zbadać pacjenta ogólnie. Badanie fizykalne ma określoną kolejność. Główne części ciała badane podczas badania fizykalnego to głowa, klatka piersiowa i jama brzuszna. Na początku badania fizykalnego lekarz ocenia ogólnie pacjenta. Jego wygląd, stan odżywienia, wygląd skóry. Następnie bada kolejno każdą część ciała wg zasady – oglądanie, obmacywanie, opukiwanie i na końcu osłuchiwanie.

Podczas ogólnego badania fizykalnego głowy należy spodziewać się, że lekarz sprawdzi ruchomość gałek ocznych (najczęściej będzie kazał wodzić wzrokiem za długopisem), sprawdzi symetrię źrenic i ich reakcję na światło. Podczas badania głowy może również ucisnąć kilka miejsc na twarzy, by sprawdzić funkcję nerwu trójdzielnego. Inne badania, które może wykonać w obrębie głowy, to zbadanie dotykiem migdałków i węzłów chłonnych, sprawdzenie drożności przewodu nosowego, ruchomości języka, symetrii mimiki twarzy, wyglądu podniebienia.

W badaniu fizykalnym klatki piersiowej można ocenić funkcję układu oddechowego i układu krążenia. Opukiwanie klatki piersiowej pozwala określić granice płuc i serca. Obecnie nie stosuje się już opukiwania serca do wyznaczenia jego granic. Opukiwanie pozwala głównie na wykluczenie odmy opłucnowej, płyn w opłucnej czy stłumienie wynikające np. z obecności guza nowotworowego. Ważnym elementem badania fizykalnego serca i płuc jest ich osłuchiwanie.

Badanie fizykalne brzucha wymaga zmiany kolejności badania. Zaleca się w pierwszej kolejności osłuchiwanie jamy brzusznej, a dopiero później jej opukiwanie i obmacywanie. Wynika to z faktu, że badanie palpacyjne może wywołać później odgłosy imitujące ruchy perystaltyczne, co utrudnia rozpoznanie, np. niedrożności.

Zobacz wideo: Badanie CRP