Badanie dna oka to niebolesny i całkowicie nieinwazyjny zabieg okulistyczny, którego celem jest oglądanie i ewentualnie wykonanie zdjęć struktur we wnętrzu gałki ocznej przez otwór źreniczny. Źrenicę najczęściej rozszerza się za pomocą kropli, by uzyskać szersze pole widzenia i ocenić możliwie największą powierzchnię siatkówki.
Na czym polega badanie dna oka?
Badanie dna oka wykonuje się ambulatoryjnie i nie wymaga ono specjalnego przygotowania pacjenta. Zgłaszając się do okulisty, powinien on oczywiście zabrać ze sobą dokumentację dotyczącą wcześniej rozpoznanych schorzeń i ich leczenia oraz wyniki poprzednich badań, jeśli takie przeprowadzono.
Badanie, dla uniknięcia odblasków światła, wykonuje się w ciemni okulistycznej. Przed jego rozpoczęciem źrenice pacjenta rozszerza się, zakraplając roztwór atropiny. Wnętrze oka oświetla się, a następnie ogląda się uzyskany obraz specjalnym układem optycznym.
Jak wygląda badanie dna oka?
Pełną diagnostykę można wykonać z użyciem niewielkiego, łatwo przenośnego oftalmoskopu. Narzędzie trzyma się w ręce i przybliża jedną stroną do oka pacjenta. Po przeciwnej stronie głowicy znajduje się okular, w który zagląda lekarz. Za pomocą pierścienia znajdującego się na urządzeniu można zmieniać siłę układu optycznego oftalmoskopu, czyli powiększenie obrazu i obserwowane pole. Metoda jest często wykorzystywana nie tylko przez okulistów, ale również przez internistów, neurologów lub pediatrów.
Inną metodą badania dna oka jest zastosowanie skupiającej soczewki Volka. Okulista trzyma ją w ręce, przed okiem pacjenta. Odwrócony i powiększony obraz powstający na soczewce jest oglądany za pośrednictwem lampy szczelinowej albo specjalnych okularów, nazywanych oftalmoskopem pośrednim (nagłownym). Urządzenia te są jednocześnie źródłem światła, niezbędnym do oświetlenia wnętrza oka.
Ile trwa badanie dna oka?
W zależności od stanu chorego i rozpoznanych zmian badanie dna oka trwa od kilku do kilkunastu minut. Lekarz ogląda wnętrze gałki ocznej pod różnymi kątami, przez kilka soczewek, oświetla oko światłem o różnych barwach. Jeśli zachodzi taka potrzeba – wykonuje zdjęcia dokumentujące stan miejscowy.
Procedura trwa dłużej, jeśli typowe badanie dna oka uzupełniane jest o angiografię, czyli badanie naczyń dna oka, wykonane po dożylnym podaniu kontrastu. Substancją tą jest zwykle fluoresceina albo indocyjanina. Preparat wstrzyknięty do żyły łokciowej przepływa z krwią do naczyń siatkówki i po oświetleniu światłem o określonej barwie zaczyna świecić, co ułatwia obserwację jego przepływu w naczyniach tętniczych i żylnych. Badanie dokumentuje się zawsze serią zdjęć lub wykonaniem filmu.
Przesiewowe, wstępne badanie dna oka
Dno oka powinno się regularnie oglądać w ramach profilaktycznych badań przesiewowych. Zaleca się to w szczególności u osób po 50. roku życia. Charakterystyczne zmiany siatkówki pozwalają rozpoznać nie tylko niektóre postępujące choroby okulistyczne, ale także niezdiagnozowane wcześniej groźne choroby ogólnoustrojowe, np. nadciśnienie tętnicze lub cukrzycę. Nierzadko schorzenia te wykrywa się właśnie przy badaniu dna oka.
Współcześnie do badań przesiewowych często stosuje się zautomatyzowane urządzenia (funduskamery) typu non-mydriatic. Pozwalają one na szybkie wykonanie zdjęć centralnej części siatkówki z tarczą nerwu wzrokowego i plamką żółtą. Ich zaletą jest to, że do wykonania zdjęć nie jest potrzebne rozszerzenie źrenicy.
Czy po badaniu dna oka można prowadzić samochód?
W trakcie przygotowań do badania dna oka podaje się zwykle krople zawierające atropinę. Rozszerzają one źrenicę, powodując zaburzenia ostrości wzroku oraz nadwrażliwość na światło. Dlatego po badaniu pacjent nie powinien przez kolejnych 5–6 godzin prowadzić samochodu, urządzeń mechanicznych ani jeździć rowerem. Zamiast atropiny są często stosowane krócej działające środki, ale one również upośledzają wzrok na 1–2 godziny.
Jakie choroby wykrywa badanie dna oka?
Badanie dna oka jest kluczową częścią diagnostyki w wielu chorobach oczu. Pozwala m.in. na rozpoznanie stanów, takich jak:
- zwyrodnienie, odwarstwienie albo rozdarcie siatkówki,
- jaskra (połączona często ze zmianami w obrębie tarczy nerwu wzrokowego),
- krwawienia wewnątrzgałkowe (będące często powikłaniem cukrzycy),
- błony przedsiatkówkowe,
- nowotwory siatkówki (przede wszystkim czerniak złośliwy),
- zmiany w obrębie ciała szklistego.
Dodatkowo badanie dna oka jest zwykle pomocne w rozpoznaniu podwyższonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego albo naczyniowych powikłań cukrzycy lub nadciśnienia tętniczego.
Badanie dna oka w ciąży
Kobiety ciężarne są często kierowane na badanie dna oka, ponieważ obecność zaawansowanych zmian zwyrodnieniowych siatkówki może spowodować jej odwarstwienie w trakcie porodu siłami natury. Badanie pozwala również wykluczyć istnienie objawów niezdiagnozowanych chorób ogólnych.
Badanie dna oka u niemowlaka
Badanie dna oka niemowlaka wykonuje się przede wszystkim w przypadku wcześniactwa. Ze względu na niedojrzałość oka w momencie narodzin oraz konieczność stosowania intensywnej terapii, może rozwijać się – będąca niekiedy przyczyną utraty wzroku – retinopatia wcześniacza. Przesiewowe badania kontrolne niemowlaków wykonuje się – zgodnie z wytycznymi – w 4., 8., 12. tygodniu po porodzie i po ukończeniu przez dziecko 12. miesiąca życia.