Antykoncepcja hormonalna to najpowszechniej stosowane metody zapobiegania niechcianej ciąży, popularne zwłaszcza wśród kobiet przed 35. rokiem życia. Pigułki antykoncepcyjne, plastry, krążki dopochwowe, zastrzyki, implanty czy wkładki wewnątrzmaciczne cenione są przede wszystkim za skuteczność, sięgającą nawet 99 %. Problemem są jednak skutki uboczne antykoncepcji hormonalnej, wywołane przez sporą dawkę sztucznych hormonów wprowadzonych do organizmu.
Antykoncepcja hormonalna – jak działa
Antykoncepcja hormonalna, bez względu na rodzaj, działa na organizm w podobny sposób – do organizmu wprowadza się syntetyczne substancje, które mają właściwości podobne do naturalnych kobiecych hormonów płciowych, czyli przede wszystkim należący do grupy estrogenów etynyloestradiol oraz progestagen (sztuczny progesteron).
Antykoncepcja hormonalna powoduje uśpienie jajników, zaprzestających uwalniania komórki i hamujących owulację. Progestagen stymuluje dodatkowo zwiększenie gęstości śluzu szyjki macicy, który utrudnia plemnikom dotarcie do jaja i uniemożliwia zagnieżdżenie się zarodka, wywołując zmiany błony śluzowej macicy.
Najpowszechniej stosowaną metodą antykoncepcji hormonalnej są doustne pigułki antykoncepcyjne. Istnieją dwa podstawowe ich rodzaje:
- jednoskładnikowe (nazywane niekiedy minipigułką) – zawierają tylko progestagen, zachowują niekiedy naturalny przebieg cyklu owulacyjnego, włącznie z jajeczkowaniem, mogą być przyjmowane przez kobiety karmiące piersią;
- dwuskładnikowe – mają w składzie zarówno progestagen, jak i estrogen, są bardziej skuteczne, ponieważ równocześnie hamują jajeczkowanie, zwiększają gęstość śluzu w szyjce macicy i wywołują zmiany w błonie śluzowej wnętrza macicy; dzielą się na jednofazowe (wszystkie tabletki mają ten sam skład), dwufazowe (opakowanie zawiera dwa rodzaje pigułek z różną zawartością hormonów) oraz trzyfazowe.
Antykoncepcja hormonalna – skutki uboczne
Przyjmując hormonalne środki antykoncepcyjne trzeba się liczyć ze skutkami ubocznymi. Składniki tych preparatów podwyższają bowiem ciśnienie tętnicze i krzepliwość krwi, co z kolei skutkuje blokowaniem przepływu krwi przez naczynia krwionośne. Konsekwencją bywa m.in. zawał serca, który u kobiet jest bardziej rozległy niż w przypadku mężczyzn.
Antykoncepcja hormonalna, a dokładniej podwyższony przez nią poziom estrogenu i wywołane nim zaburzenia krzepliwości krwi mogą powodować, że w żyłach (zazwyczaj kończyn dolnych) tworzą się zakrzepy, nieraz nawet kilkunastocentymetrowe, które przylegają do ściany naczynia i zakłócają przepływ krwi. Część skrzepliny może się oderwać, zatkać tętnicę, a w konsekwencji doprowadzić do zatorowości płucnej, czyli stanu bezpośrednio zagrażającego życiu.
Prawdopodobieństwo tego typu problemów wzrasta, gdy kobieta stosująca antykoncepcję hormonalną równocześnie pali papierosy. Dlatego palaczki powyżej 35. roku życia nie powinny stosować dwuskładnikowych pigułek antykoncepcyjnych.
Antykoncepcja hormonalna wywołuje często także inne skutki uboczne, m.in.:
- zwiększony apetyt i spowodowany nim wzrost masy ciała,
- silne bóle głowy,
- obniżone libido i mniejszą ochotę na seks,
- wypadanie włosów,
- niedobór cynku,
- zmiany nastroju,
- powiększenie mięśniaków macicy,
- kamicę dróg żółciowych.
Antykoncepcja hormonalna a rak
Przez lata uważano, że stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej zwiększa ryzyko rozwoju nowotworów. Współczesne badania naukowe wykazały, że tego typu preparaty faktycznie mogą powodować niewielki wzrost zagrożenia rakiem piersi, zwłaszcza u kobiet, które zaczęły przyjmować pigułki antykoncepcyjne w wieku nastoletnim.
Antykoncepcja hormonalna może jednak również zmniejszać ryzyko niektórych nowotworów, co wykazali niedawno badacze z Uniwersytetu Aberdeen. Kobiety stosujące pigułki antykoncepcyjne są mniej narażone na raka jelita grubego (o 19 %), raka trzonu macicy (o 34%) i raka jajnika (o 33 %).
Antykoncepcja hormonalna dla mężczyzn
Antykoncepcja hormonalna dla mężczyzn będzie prawdopodobnie wkrótce dostępna, ponieważ pracuje nad nią kilkanaście ośrodków naukowych z Europy, Australii i Ameryki Północnej, a wielki projekt badawczy finansowany jest m.in. przez WHO, UNICEF oraz Fundację Billa i Melindy Gates. Testowany obecnie preparat, aplikowany w postaci zastrzyków, ma bardzo dużą skuteczność, ocenianą na 96 %. Problemem do rozwiązania pozostają jednak skutki uboczne stwierdzone podczas testów na 320 mężczyznach, którzy skarżyli się na wahania nastroju, bóle mięśniowe i zmiany skórne.
Na razie antykoncepcja dla mężczyzn ogranicza się tylko do prezerwatywy. Mogą oni także zdecydować się na zabieg wazektomii, czyli przecięcie i podwiązanie nasieniowodów, co prowadzi do zablokowania plemnikom drogi do nasienia i daje niemal 100 % skuteczności.
Zobacz film i wybierz antykoncepcję dla siebie
Antykoncepcja hormonalna – skuteczność
Antykoncepcja hormonalna, jeśli jest stosowana zgodnie z wszystkimi zaleceniami, wykazuje się bardzo dużą skutecznością. Największą, sięgającą 99,95 %, zapewnia implant hormonalny, który składa się z cienkiej rurki, wprowadzanej na stałe w górną część ramienia i uwalniający powoli progestageny. Po jego usunięciu płodność wraca.
Skuteczną metodą antykoncepcji hormonalnej są również aplikowane domięśniowo zastrzyki z progestagenów. Jednak po zakończeniu ich stosowana na powrót płodności trzeba poczekać – w ciążę można zajść nie wcześniej niż 10 miesięcy od ostatniej injekcji. Mniej uciążliwy dla organizmu, zwłaszcza wątroby, jest plaster antykoncepcyjny, umieszczany na podbrzuszu, ramieniu, pośladku, barku lub łopatce i cały czas uwalniający progestageny. Jego skuteczność według tzw. wskaźnika Pearla to 0,2, czyli na tysiąc kobiet stosujących plastry tylko dwie zachodzą w ciążę.
Inną skuteczną metodą antykoncepcji hormonalnej jest krążek dopochwowy, zakładany przez kobietę raz w miesiącu i uwalniający progestageny, które mogą jednak niekiedy powodować uczulenia, podrażnienia i stany zapalne miejsc intymnych.