Androgeny, czyli hormony androgenowe, to hormony płciowe kojarzone przede wszystkim z mężczyznami. Nie można jednak zapominać, że u kobiet również występują w niewielkich ilościach, a ich nieprawidłowy poziom wpływa na tworzenie się np. trądziku czy nadmierny rozwój owłosienia. Androgeny przede wszystkim odpowiadają za wytworzenie się wtórnych męskich cech płciowych, takich jak odpowiednia budowa ciała, głos, zarost. Mają kluczowe znaczenie w kształtowaniu się męskich narządów płciowych.
We krwi można oznaczyć 4 hormony androgenowe, w tym testosteron, DHEA-S (siarczan dehydroepiandrostendionu), DHEA (dehydroepiandrostendion) i AD (androstendion). Za wydzielanie męskich hormonów płciowych odpowiadają przede wszystkim gonady (jądra u mężczyzn i jajniki u kobiet). Jednak nie można zapominać o znacznych ilościach tych hormonów produkowanych również w nadnerczach u obu płci.
Androgeny – charakterystyka
Androgeny to męskie hormony płciowe wydzielane przez jądra, jajniki i nadnercza. Pochodzą również z obwodowej konwersji prekursorów tych hormonów. Najsilniejsze działanie ma dihydrotestosteron i testosteron. U mężczyzn około 20% dihydrotestosteronu i 95% testosteronu pochodzi z jąder. Reszta tych hormonów pochodzi z konwersji obwodowej. U kobiet połowa tych hormonów, jednak w mniejszej ilości, jest produkowana w jajnikach, a połowa obwodowo.
Nadnercza u obu płci produkują DHEA i DHEA-S. Substratem do syntezy androgenów nadnerczowych jest cholesterol. AD powstaje głównie z DHEA i ulega konwersji do testosteronu w tkankach obwodowych, choć testosteron jest również wydzielany bezpośrednio w nadnerczach. Androgeny nadnerczowe wydzielane są w rytmie dobowym (najwyższe stężenie rano) i są zależne od działania przysadkowego hormonu adrenokortykotropowego. Metabolizowane są w wątrobie.
Intensywne wydzielanie androgenów przypada na okres płodowy. Utrzymuje się do kilku tygodni po urodzeniu. Później, przez kilka lat dzieciństwa, androgeny wydzielane są w niewielkich ilościach. Dopiero w okresie okołopokwitaniowym obserwuje się kolejny wzrost. Objawem skoku poziomu androgenów jest rozwój owłosienia pachowego i łonowego. Najwyższe stężenie u obu płci hormony osiągają między 25. a 30. rokiem życia, a później ich stężenia stopniowo się zmniejszają.
Badanie poziomu androgenów
Badanie poziomu androgenów we krwi najczęściej zlecane jest nastolatkom i dorosłym kobietom w przypadku pojawienia się hirsutyzmu, czyli nadmiernego owłosienia w miejscach charakterystycznych dla mężczyzn (okolice brodawek sutkowych, wewnętrzne części ud, twarzy). Kolejnym wskazaniem dla oznaczenia poziomu hormonów androgenowych jest wirylizacja, inaczej maskulinizacja, co oznacza wystąpienie cech charakterystycznych dla dojrzałych mężczyzn. Wirylizacja może być stwierdzona u kobiet, ale również u chłopców jako przedwczesne dojrzewanie. Nieprawidłowy poziom hormonów androgenowych bywa uwarunkowany wieloma stanami chorobowymi i lekami.
Badanie wykonuje się z krwi żylnej. Podobnie jak inne badania biochemiczne krwi, przeprowadza się je na czczo, choć nie jest to konieczne. W przypadku oznaczenia androgenów ważniejsze jest, by na badanie zgłosić się w godzinach porannych. Ponadto kobiety powinny wykonywać badanie nie później niż tydzień przed planowaną miesiączką, a najlepiej pomiędzy 4. a 10. dniem cyklu. Interpretacja wyników badań powinna uwzględniać również przyjmowane leki (np. glikokortykosteroidy czy tabletki antykoncepcyjne), ponieważ mogą one wpłynąć na poziom androgenów w oznaczeniu.
Nadmiar androgenów u kobiet
Zbyt nasilone działanie męskich hormonów płciowych u kobiet wywołuje przede wszystkim hirsutyzm. Nadmiar androgenów u kobiet może być spowodowany chorobami jajników, np. zespołem policystycznych jajników (PCOS), charakteryzującym się hirsutyzmem, otyłością, niepłodnością i zmianami trądzikowymi na skórze. Wzrost androgenów u kobiet może być też efektem ich nadmiernego wydzielania przez nadnercza w przebiegu np. zespołu Cushinga, wrodzonego przerostu nadnerczy czy guza nadnerczy.
Androgeny a trądzik
Trądzik jest bardzo częstą chorobą skóry, charakteryzującą się łojotokiem, obecnością zaskórników, grudek, guzków, torbieli ropnych i innego typu zmian skórnych lokalizujących się głównie na twarzy i plecach, czyli w okolicach łojotokowych. Za powstawanie trądziku uznaje się wiele czynników, w tym zwiększoną produkcję łoju, blokadę ujść gruczołów łojowych, kolonizację bakterii Propionibacterium acnes w ujściach gruczołów. Dużą rolę w powstawaniu zmian trądzikowych odgrywają predyspozycje rodzinne, a także nieodpowiednia dieta (czekolada, ostre przyprawy i tłuszcze). Jednak największe znaczenie mają hormony, a konkretnie androgeny, potęgujące wydzielanie łoju.