Amputacja jest zabiegiem chirurgiczny polegającym na całkowitym usunięciu narządu lub jego fragmentu, lub też części ciała. Najczęściej jest to rozwiązanie ratujące życie w przebiegu ciężkich, niedających się zahamować, krwotoków, rozległej martwicy tkanek czy zakażeń. Amputacja to ostateczność po wykorzystaniu wszystkich innych alternatywnych metod leczniczych.

Amputacja kończyny

Amputacja jest zabiegiem będącym nadal codziennością chirurgów i ortopedów. Najczęstszymi przyczynami amputacji kończyny górnej są urazy, szczególnie palców i ręki, a amputacji kończyny dolnej – zmiany naczyniowe w przebiegu cukrzycy i miażdżycy.

Wskazania do amputacji są następujące:

• niedające się zatamować krwawienie po urazie kończyny,
  
• zmiażdżenia,
  
• gwałtowny przebieg zakażeń typu zgorzel gazowa,
  
• rozległe i głębokie oparzenia lub odmrożenia z infekcjami,
  
• martwica,
  
• zmiany niedokrwienne nieodpowiadające na leczenie,
  
• wady wrodzone,
  
• bóle kończyn,
  
• owrzodzenia, rany nieodpowiadające na leczenie.
  

Amputacje kończyn górnych wykonywane są oszczędnie. Jest to związane z funkcjami ręki w zakresie czucia i precyzji ruchów. Inne kryterium jest brane pod uwagę w przypadku amputacji kończyny dolnej, ponieważ tu ma znaczenie jej funkcja lokomocyjna i podporowa.

Jeżeli amputacji dokonuje się na poziomie stawu, a nie poprzez przecięcie kości, zabieg określa się wyłuszczeniem.

Przy amputacji stopy najlepiej jest, jeśli udaje się zachować paluch. Jeżeli amputacji dokonuje się do poziomu podstaw kości śródstopia, kikut jest bardzo użyteczny. Stopa często nie wymaga wtedy protezowania, a jedynie wkładki w specjalnym obuwiu. Należy starać się oszczędzać tkanki do poziomu stawu stępowo-śródstopowego, ponieważ odcięcie na tym poziomie lub wyższym doprowadza do nierównowagi mięśniowej, a w następstwie do końskiego ustawienia kikuta, czyli nieprawidłowego (krzywego) ustawienia kończyny. 

Amputacja podudzia dokonywana jest powyżej jego połowy. Niżej nie jest polecana ze względu na złą trofikę kikuta. Wynika to z faktu, że na tym odcinku masa mięśniowa jest mniejsza niż wyżej, a także większy jest udział tkanki włóknistej, stąd kikut jest wtedy zimny, potliwy i bardzo wrażliwy na wszystkie mikrouszkodzenia. Obecnie rzadko przeprowadza się wyłuszczenie kończyny dolnej w stawie kolanowym. Częściej wykonuje się amputację uda kilkanaście centymetrów powyżej szpary stawowej kolana. Występująca na tym poziomie masa mięśniowa umożliwia mioplastykę, a długość kikuta pozwala na dobre zawieszenie i poruszanie protezą.

Chory powinien być zawsze odpowiednio przygotowany do zabiegu. Nie chodzi jedynie o ustabilizowanie wyników laboratoryjnych, ale też o jego psychikę. Bardzo ważna jest współpraca na wielu poziomach – z psychologiem, chirurgiem, ortopedą, fizjoterapeutą, protetykiem. Trudniej jest przygotować chorego w sytuacji ratowania życia, np. po urazie. Wtedy kluczem jest skuteczna opieka pooperacyjna. Ważne jest też szybkie wdrożenie ćwiczeń po amputacji.

Rekonwalescencja po amputacji kończyny

Zabieg amputacji kończyny to nie koniec leczenia. Bardzo ważne jest postępowanie po operacji, by doprowadzić do jak najszybszego wygojenia się kikuta, co umożliwi jak najszybsze protezowanie i powrót chorego do codziennego życia. Po zabiegu kikut zawsze jest mocno opuchnięty, wrażliwy na dotyk i bolesny.

Odpowiednia pielęgnacja pacjenta po amputacji pozwala na szybkie wygojenie się rany. Dopiero po kilku tygodniach reakcja miejscowa zaczyna ustępować. Właściwe ułożenie kończyny ma na celu zapobiec przykurczom i nieodpowiednim ustawieniom kikuta. Jak najczęściej kończyna powinna być ułożona w pozycji wyprostowanej. Kiedy dojdzie do wygojenia się rany, istotne jest regularne bandażowanie kikuta, co ma na celu przeciwdziałanie obrzękom i formowanie kikuta. Niewłaściwe bandażowanie utrudnia późniejszy proces protezowania. Do bandażowania używa się opasek elastycznych uciskowych, które zapewniają odpowiednią kompresję.

Kolejnym elementem koniecznym do późniejszego zaprotezowania kończyny są odpowiednie ćwiczenia. Jak najszybciej chory powinien wstawać z łóżka, by wzmacniać pozostałe kończyny i uczyć się korzystania z kul lub balkonika dla koordynacji ruchowej i złapania odpowiedniej równowagi.

Po wygojeniu się rany skóra powinna być hartowana, by była jak najmniej wrażliwa na drobne urazy czy otarcia. W tym celu powinno się stosować na nią różne bodźce. Początkowo jest to jedynie delikatny dotyk, z czasem bodźce stają się coraz intensywniejsze. Ostatecznie wykonuje się na kikucie masaże, pocieranie, oklepywanie.

Inne przykłady amputacji

Do zabiegów amputacji można również zaliczyć wiele innych operacji. Rzadko używa się określenia „amputacja” w odniesieniu do usunięcia przewodu żółciowego, fragmentu jelita czy innego narządu. Nie byłoby to błędem, choć tak naprawdę o amputacji mówi się głównie w kontekście kończyn.

Można się spotkać z określeniem amputacji penisa lub szyjki macicy. Amputacja prącia, tzw. penektomia, to zabieg konieczny w sytuacji zaawansowanego raka penisa, ale również ciężkich urazów. Jest to również zabieg ratujący życie i wykonywany w ostateczności. Należy pamiętać, że istnieje możliwość rekonstrukcji prącia, jakiej dokonuje się np. przy okazji zmiany płci. Amputacja szyjki macicy również jest wykonywana głównie w przebiegu chorób nowotworowych, w tym raka szyjki macicy.