Alergia pokarmowa to niewłaściwa reakcja organizmu na pokarm, który u zdrowych ludzi nie powinien wywołać dolegliwości. Bywa wykrywana zarówno u dzieci, jak i u dorosłych. Mimo że wielu ludzi stwierdza u siebie reakcję alergiczną na niektóre produkty, to rzeczywista alergia pokarmowa diagnozowana jest u około 6% dzieci i 3% dorosłych. Najczęstszą przyczyną alergii pokarmowych są: mleko krowie, jajka, ryby, orzechy, owoce morza, pomidory i cytrusy.

Przyczyny wystąpienia alergii pokarmowych

Przyczyną powstawania alergii pokarmowych jest wytwarzanie przez organizm swoistych przeciwciał grupy IgE, czyli natychmiastowych, skierowanych przeciwko niektórym składnikom pokarmowym. Najczęstsze alergeny u dzieci i niemowląt to jajka i mleko krowie. W przypadku dorosłych przyczyną alergii mogą być: pomidory, orzechy, ryby, owoce morza, soja i cytrusy. U dzieci alergia pokarmowa często jest swego rodzaju zwiastunem alergicznego nieżytu nosa lub astmy oskrzelowej. Wskazuje się duże znaczenie uwarunkowań genetycznych. Często wraz z wiekiem obserwuje się zwiększenie liczby produktów uczulających daną osobę.

Główne objawy alergii pokarmowej

Objawy alergii mogą być bardzo zróżnicowane. Mogą to być dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, a także innych narządów, nawet skóry. Różne może być też nasilenie objawów – począwszy od podrażnienia błon śluzowych i np. kataru, przez biegunkę, po obrzęk błon śluzowych mogący nawet utrudnić oddychanie. Objawy ze strony przewodu pokarmowego to:

• biegunka,
  
• ból brzucha o charakterze kurczowym,
  
• nudności i wymioty.
  

Ponadto częste są zmiany skórne w postaci wysypki lub większej aktywności – atopowego zapalenia skóry (AZS). Wstrząs anafilaktyczny, będący zagrożeniem życia, jest ostateczną, najcięższą postacią alergii. Ten sam pokarm u różnych osób może wywołać inne objawy alergiczne. U jednej osoby będzie to biegunka, a u drugiej wysypka.

Alergia pokarmowa u niemowlęcia może dawać zupełnie niespecyficzne objawy. Dzieci mają np. nawracające objawy zakażenia górnych dróg oddechowych, są rozdrażnione i niespokojnie śpią.

Po wycofaniu produktu uczulającego z diety objawy samoistnie ustępują. Objawy alergii pokarmowych zależą również od postaci alergii. Alergia w obrębie jamy ustnej często współistnieje z reakcją alergiczną na antygeny wziewnej; jest tzw. alergia krzyżowa. Najczęściej spotykane reakcje krzyżowe to:

• pyłki brzozy i jabłko (lub marchew, orzechy laskowe i brzoskwinia),
  
• pyłki traw i pomidory,
  
• lateks i banany.
  

Polecamy: Wiosna nie taka urocza dla alergików. Co pyli na wiosnę?

Alergie tego typu najczęściej objawiają się świądem i obrzękiem w obrębie jamy ustnej. Opóźniona reakcja alergiczna może objawiać się przewlekłym zapaleniem błony śluzowej różnych odcinków przewodu pokarmowego. Skutkiem tego mogą być objawy choroby refleksowej przełyku, zapalenia śluzówki żołądka lub objawy zapaleń jelit.

Silna reakcja alergiczna

Alergia pokarmowa może przybrać duże nasilenie. Jest to tzw. wstrząs anafilaktyczny. Szczególnie narażone na tę silną postać alergii są osoby cierpiące np. z powodu astmy. Najczęściej wstrząs anafilaktyczny powstaje po spożyciu pokarmów mających bardzo silny potencjał alergizujący:

• sezam,
  
• orzeszki ziemne,
  
• seler,
  
• jajka kurze,
  
• ryby,
  
• owoce morza.
  

Bardzo często wstrząs anafilaktyczny pojawia się po bardzo intensywnym wysiłku fizycznym, który jest poprzedzony spożyciem danego produktu.

Wśród objawów alergii warto wspomnieć o pseudoalergiach. Są to reakcje przypominające alergie, następujące po spożyciu żywności zawierającej mikroorganizmy lub toksyny, przede wszystkim:

• barwniki,
  
• konserwanty,
  
• histaminę,
  
• aminy biogenne.
  

Specyficznymi reakcjami są wysypka i objawy pokarmowe po spożyciu nadmiernej ilości serów czy wina, czyli produktów zawierających histaminę. Innymi niespecyficznymi objawami są ból głowy, zaburzenia rytmu serca czy wahania ciśnienia tętniczego.

Alergia a nietolerancja pokarmowa

Nietolerancja pokarmowa w przeciwieństwie do alergii wywołana jest reakcją nieimmunologiczną, czyli nie biorą w niej udziału przeciwciała. Przykładem nietolerancji pokarmowej jest nietolerancja laktozy, wynikająca z niedoboru enzymu laktazy w przewodzie pokarmowym. Niestrawiona laktoza fermentuje, powodując gromadzenie się gazów, wzdęcia i bóle brzucha.

U noworodków laktaza jest bardzo aktywna. Rzadko zdarza się jej niedobór lub wrodzony brak. Po zakończeniu karmienia piersią jej ilość stopniowo się zmniejsza, dlatego szacuje się, że nawet 40% społeczeństwa ma nietolerancję laktozy. Częstym zjawiskiem jest nietolerancja wtórna powstała w wyniku długiej antybiotykoterapii i innych leków wpływających na mikrośrodowisko przewodu pokarmowego. Diagnostyka nietolerancji laktozy polega na przeprowadzeniu wodorowego testu oddechowego lub testu na nietolerancję laktozy. Alergia na mleko wywołuje objawy zawsze. Jego nietolerancja może nie dawać objawów po spożyciu jedynie niewielkich ilości.

Testy wykorzystywane w diagnostyce alergii pokarmowej

Głównym testem w wykrywaniu alergii pokarmowej jest próba prowokacyjna. Polega ona na podaniu (oczywiście pod kontrolą lekarza) uczulającego pokarmu i obserwacji objawów. Można również zastosować dietę eliminacyjną, w której brak objawów uczulenia świadczy o alergizującym działaniu wykluczonego składnika pokarmowego. Testy skórne nie zawsze pozwalają na potwierdzenie alergii, jednak ich wynik ujemny wyklucza alergizujący wpływ danego produktu.