Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa jest chorobą autoimmunologiczną. Najczęściej obejmuje ona szkielet osiowy, ale może dotykać także stawów obwodowych i struktur pozastawowych. Najczęściej chorują osoby w wieku 20–30 lat. Do tej pory nie zidentyfikowano czynnika, który odpowiada za zainicjowanie choroby. Przyczyny zesztywniającego zapalenia kręgosłupa nie są znane, ale u osób chorych stwierdzono podwyższone miano przeciwciał przeciwko enterobakteriom. Choroba ma podłoże immunologiczne, genetyczne oraz środowiskowe.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – objawy

Zespół zesztywnienia stawów kręgosłupa początkowo nie daje wyraźnych objawów, dlatego jest rozpoznawany dość późno. Dolegliwości narastają wraz z rozwojem choroby. Objawy ogólne to stany podgorączkowe, utrata masy ciała oraz uczucie zmęczenia. Towarzyszą im objawy ze strony układu ruchu, do których zalicza się:

• nasilający się w nocy ból w okolicy lędźwiowo-krzyżowej, który promieniuje do stawów kolanowych, pośladków i pachwin. Początkowo jest jednostronny i przerwany, a po kilku miesiącach stały;
• ból i obrzęk stawów kolanowych lub skokowych, niekiedy także rozcięgna podeszwowego i ścięgna Achillesa.

Najwcześniejszym objawem choroby jest łukowate wygięcie kręgosłupa w stronę brzuszną na odcinku lędźwiowym i towarzysząca mu bolesność stawów krzyżowo-biodrowych. Stopniowo zanikają mięśnie przykręgosłupowe, co daje efekt tzw. wyprasowanych pleców. Na zaawansowanym etapie choroby połączenia w miejscu kręgów są zastępowane zespoleniami kostnymi, które znacznie ograniczają ruchomość. Charakterystyczne objawy to kifoza, czyli pochylenie ciała do przodu oraz niemożność obejrzenia się za siebie bez obracania całego ciała.

W przebiegu choroby pojawiają się także objawy ze strony innych narządów, m.in. układu sercowo-naczyniowego (zaburzenia przewodnictwa, niedomykalność zastawki), układu oddechowego (włóknienia), układu moczowo-płciowego (białkomocz), układu pokarmowego (choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy) oraz układu nerwowego. Schorzenie może dotykać także oczu – wskazują na nią nawracające zapalenia przedniego odcinka naczyniówki.

Na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa częściej chorują mężczyźni, a choroba przebiega u nich gwałtownie. U kobiet objawy są słabsze, przez co schorzenie rozpoznawane jest zbyt późno, kiedy leczenie jest już niemożliwe.

Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – diagnoza i leczenie

W diagnozowaniu zesztywniającego zapalenia kręgosłupa najważniejszy jest wywiad lekarski i badanie fizykalne, sprawdzające ruchomość kręgosłupa i klatki piersiowej. Na chorobę wskazuje antygen HLA B27, choć zdarzają się przypadki zachorowania osób, które nie mają tego antygenu. Badania przy zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa to przede wszystkim zdjęcia RTG, a w razie potrzeby także tomografia komputera i rezonans magnetyczny. Na chorobę wskazuje podwyższone CRP i OB, które oznacza się w badaniu krwi. W surowicy krwi nie występuje białko, będące czynnikiem reumatoidalnym, dlatego diagnostyka choroby jest trudna.

Leczenie zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa obejmuje postępowanie niefarmakologiczne, farmakoterapię oraz leczenie operacyjne. Bardzo ważnym czynnikiem pozwalającym na zatrzymanie postępu choroby jest edukacja chorego. Pacjent musi spać na twardym podłożu z niewielką poduszką oraz zaprzestać stosowania tytoniu. W zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa dużą pomocą są ćwiczenia i zabiegi fizjoterapeutyczne, które zapobiegają sztywnieniu tkanek. Ważne jest również pozytywne nastawienie do życia i niepoddawanie się chorobie – niekiedy zalecana jest psychoterapia.

Leczenie farmakologiczne polega na podawaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) oraz glikokortykosteroidów, które są podawane do stawów lub tkanek okołostawowych. Pacjenci, u których nie można stosować NLPZ, mogą łagodzić dolegliwości bólowe paracetamolem lub słabymi opioidami. U osób z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa oraz zapaleniem stawów obwodowych stosuje się sulfasalazyny.

W przypadku, gdy chory nie reaguje na leczenie standardowe, lekarz może zdecydować się na leczenie biologiczne zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa. Stosuje się w nim inhibitory TNF (od ang. tumor necrosis factor, czynnik martwicy nowotworu). Jest to nowoczesna metoda, która zalecana jest pacjentom z bardzo aktywnym lub przewlekłym procesem zapalnym.

W przypadku znacznej deformacji kręgosłupa konieczne może być leczenie operacyjne. Przy silnym bólu, znacznym stopniu destrukcji stawu oraz dużej niepełnosprawności zalecane jest wykonanie endoprotezoplastyki stawu kręgosłupa czyli zabiegu polegającego na wycięciu zmienionego chorobowo segmentu stawu i zastąpieniu go sztucznym elementem.