Zespół wstrząsu toksycznego to schorzenie wywołane toksynami bakteryjnymi. Może wystąpić np. zespół paciorkowcowego wstrząsu toksycznego (STSS – streptococcal toxic shock syndrome), czyli stan zagrożenia życia, będący powikłaniem zakażenia paciorkowcem beta-hemolizującym typu A, zdolnym do produkowania toksyn. Innym przykładem jest zespół wstrząsu toksycznego wywołanego gronkowcem złocistym.

Zespół wstrząsu toksycznego to stan poważnego zagrożenia zdrowia i życia, kiedy dochodzi do niedotlenienia i niedokrwienia wielu narządów wewnętrznych. Wynikiem tego jest niewydolność wielonarządowa. Wiąże się z wysoką śmiertelnością.

Gronkowcowy zespół wstrząsu toksycznego

Gronkowcowy zespół wstrząsu toksycznego (TSS) to zespół objawów występujących w związku z miesiączką u kobiety bądź niezależnie od niej. Sporadyczne przypadki wstrząsu toksycznego mogą rozwinąć się u młodych, teoretycznie zdrowych kobiet, skolonizowanych bezobjawowo przez szczepy gronkowca złocistego.

Krew jest doskonałą pożywką dla bakterii. Podczas miesiączki, przy osłabieniu odporności i przy stosowaniu tamponów, w wyniku kolonizacji gronkowca złocistego w pochwie może dojść do inwazyjnego zakażenia. Zespół wstrząsu toksycznego związany ze stosowaniem tamponów przeszedł jednak już do historii. Nie stosuje się bowiem już tak chłonnych tamponów, a higiena kobiet jest zdecydowanie na wyższym poziomie.

Zespół wstrząsu toksycznego może być efektem zakażenia skóry, tamponady nosa, zabiegu chirurgicznego czy zakażeń górnych dróg oddechowych. Do wystąpienia tego zespołu przyczynia się wytwarzana przez gronkowce toksyna wstrząsu toksycznego oraz enterotoksyny (A, B i C). Te toksyny aktywują limfocyty T w organizmie człowieka i uwalniają czynniki prozapalne (cytokiny).

Objawy zespołu wstrząsu toksycznego

Wśród objawów wstrząsu toksycznego wymienia się gorączkę, ból brzucha i głowy, postępującą niewydolność wielu narządów wewnętrznych. Pojawiają się rumień na ciele, wysypka, szczególnie w miejscach zgięciowych. Niejednokrotnie można zaobserwować powiększenie brodawek językowych, a także obrzęk dłoni i stóp. Charakterystyczny jest rumień na dłoniach i podeszwach oraz towarzyszący mu świąd. Te miejsca powoli ulegają złuszczeniu. Ciężkie objawy wynikające z uszkodzenia narządów to: problemy z oddychaniem, spadek ciśnienia, zaburzenia rytmu serca, rozsiane wykrzepianie wewnątrznaczyniowe (polegające na tworzeniu się licznych mikrozakrzepów w naczyniach krwionośnych), zaburzenia funkcji nerek i wątroby, zaburzenia świadomości.

Zespół paciorkowcowego zespołu wstrząsu toksycznego

Zespół paciorkowcowego wstrząsu toksycznego przebiega bardzo podobnie do opisanego powyżej zespołu wstrząsu toksycznego. Cechuje się jednak statystycznie większą śmiertelnością. W jego przebiegu obserwuje się: spadek wydzielania moczu, zaburzenia krzepnięcia, zaburzenia oddychania, wysypkę plamisto-grudkową, bóle mięśni, obrzęki i gorączkę. Przebieg jest gwałtowny. Niejednokrotnie zespołowi paciorkowcowego wstrząsu toksycznego towarzyszy zapalenie mięśni i powięzi o charakterze martwiczym. Na całym ciele pojawiają się wybroczyny, oddech ulega spłyceniu i przyspieszeniu. Postępuje niedotlenienie, co pogłębia uszkodzenie narządów wewnętrznych. Pacjenci kierowani są na oddziały intensywnej terapii.

Rozpoznanie zespołu wstrząsu toksycznego

Niestety zespół wstrząsu toksycznego, zarówno na podłożu toksyn gronkowcowych, jak i paciorkowców, rzadko pozwala na izolację czynnika etiologicznego z krwi. Rozpoznanie jest ustalane na podstawie obrazu klinicznego. Materiał diagnostyczny pobiera się z wielu miejsc. Robi się wymazy i posiewy z gardła, nosa, ucha, krwi, ognisk zapalnych, płynu mózgowo-rdzeniowego, ze skóry. Niekiedy konieczne jest wykonanie dodatkowych badań ukierunkowanych na bieżące objawy narządowe chorego.

Leczenie zespołu wstrząsu toksycznego

Wstrząs toksyczny leczy się przede wszystkim przyczynowo, poprzez zastosowanie antybiotyków. Dalej konieczne jest zastosowanie leczenia objawowego, niejednokrotnie istnieje konieczność przetaczania krwi, płytek czy osocza. Wstrząs wymaga stałego podawania leków podnoszących ciśnienie tętnicze, a także wypełniania łożyska naczyniowego poprzez przetaczanie odpowiedniej ilości płynów. Ze względu na przyczyny wstrząsu, konieczne jest wyizolowanie chorych i zachowanie wszelkich zasad reżimu sanitarnego.

Czy można uniknąć zespołowi wstrząsu toksycznego?

Zarówno zespół gronkowcowego wstrząsu toksycznego, jak i zespół paciorkowcowego wstrząsu toksycznego są bardzo rzadkie. Aby nie dopuścić do ich rozwoju, konieczne jest przestrzeganie podstawowych zasad higieny, zwłaszcza regularne zmienianie tamponów (co 3–4 godziny) i unikanie zakładania tamponów na całą noc. Należy leczyć skutecznie wszelkie zakażenia bakteryjne za pomocą antybiotyków, by nie dopuścić do rozwoju wstrząsu.

Zobacz także, jak przebiega wstrząs anafilaktyczny u osób uczulonych na jad owadów? Jak pomóc pacjentowi? Jak udzielić pierwszej pomocy: