Zatrucie czadem to stan, który w Polsce co roku (nie licząc pożarów) powoduje śmierć ponad 100 osób. Dlatego podstawową kwestią staje się zapobieganie nieszczęściu poprzez prawidłową eksploatację urządzeń spalających paliwa i stosowanie czujek wykrywających obecność czadu.

Objawy zatrucia czadem

Objawy zatrucia czadem zależą od stężenia tego gazu w powietrzu. Przy stężeniach małych (0,01–0,04%) osoby przebywające w pomieszczeniu mogą skarżyć się na uciążliwe bóle głowy. Przy stężeniach większych (0,08%) pojawiają się nudności i wymioty, a po niecałej godzinie chory zapada w śpiączkę z drgawkami. Wzrastające stężenia powodują szybsze wystąpienie tych objawów lub (osiągając 1,2%) niemal natychmiastową utratę przytomności i śmierć w ciągu 3–4 minut.

U osób narażonych na niewielkie stężenia tlenku węgla stwierdza się często jasnoczerwone zabarwienie spojówek, powłok i płytek paznokciowych. Jest to objaw związany z obecnością we krwi karboksyhemoglobiny.

Mechanizm zatrucia czadem

Zatrucie czadem jest efektem zaburzenia przenoszenia tlenu do narządów ciała. Jego ostatecznym skutkiem może być śmierć wynikająca z uszkodzenia mózgu, wstrzymania pracy ośrodka oddechowego i zatrzymania krążenia.

W warunkach normalnych zawarta w czerwonych krwinkach hemoglobina łączy się w płucach z wdychanym tlenem i przenosi go naczyniami do tkanek w postaci oksyhemoglobiny. Tam tlen jest uwalniany, co pozwala komórkom na prawidłowe funkcjonowanie. Jeśli do płuc dostanie się tlenek węgla, łączy się on z hemoglobiną bardzo agresywnie: „zajmuje miejsce” cząsteczkom tlenu i pozostaje w tym wiązaniu przez długi czas. Jeśli większość hemoglobiny jest zablokowana, ilość tlenu docierającego np. do mózgu jest niewystarczająca. Powstają typowe dla niedotlenienia objawy, a jeśli jest ono bardzo silne – dochodzi do drgawek, utraty przytomności, zatrzymania oddechu i krążenia. Od tej chwili – jak w każdym innym przypadku – czas na uratowanie mózgu przed nieodwracalnymi zmianami wynosi już tylko kilka minut.

Przyczyny zatrucia czadem

Do zatrucia czadem dochodzi najczęściej w pomieszczeniach. Tlenek węgla powstaje wówczas, gdy dochodzi do spalania jakichkolwiek substancji w warunkach niedostatecznej podaży tlenu.

Jedną z przyczyn może być gwałtowny proces spalania w czasie pożaru. Czad powstaje też wtedy, gdy w garażu uruchomi się silnik spalinowy pojazdu mechanicznego albo agregatu prądotwórczego. Jednak najczęściej powodem zatrucia jest niedobór tlenu wynikający z nieprawidłowej eksploatacji urządzeń grzewczych (wykorzystujących do produkcji ciepła spalanie paliwa), takich jak piece na drewno lub węgiel, kominki, ogrzewacze, termy i kuchenki gazowe.

Niedobór tlenu może być spowodowany następującymi przyczynami:

• brak odpływu spalin z pomieszczenia,
  
• brak lub nieprawidłowe działanie wentylacji,
  
• szczelnie pozamykane drzwi i okna,
  
• niedrożne lub zasłonięte kratki wentylacyjne (doprowadzające powietrze i wywiewne),
  
• uszkodzenie lub zła regulacja urządzenia grzewczego.
  

Zapobieganie zatruciu czadem

Podstawową zasadą jest to, że instalacje kominowe i wentylacyjne muszą być projektowane i budowane zgodnie z obowiązującymi normami. Po ich wykonaniu odbioru muszą dokonać kominiarz i nadzór budowlany. Podczas eksploatacji domu lub mieszkania instalację należy regularnie kontrolować.

Podobne zasady dotyczą eksploatowanych urządzeń: muszą być one atestowane, budynek powinien spełniać wymogi podane przez producenta (dotyczące np. średnicy przewodu kominowego, minimalnego dopływu powietrza do pomieszczenia). Montaż i wstępna regulacja oraz kontrola urządzeń powinny być wykonane przez pracownika z odpowiednimi uprawnieniami. Nie należy oszczędzać na okresowym, fachowym czyszczeniu, konserwacji i kontroli pieców, ponieważ warunki spalania mogą się w nich z czasem pogorszyć.

Na co dzień należy pamiętać o tym, że pomieszczenia z np. kominkiem czy termą gazową muszą mieć stały dopływ świeżego powietrza, a okien i drzwi nie należy szczelnie zamykać.

Dodatkowym zabezpieczeniem dla domowników są czujki tlenku węgla, które w przypadku przekroczenia dopuszczalnego poziomu głośnym sygnałem akustycznym informują o zagrożeniu. Montowane są one pod sufitem, ponieważ tlenek węgla jest lżejszy od powietrza i początkowo gromadzi się w górnych częściach pomieszczenia.

Zatrucie czadem – postępowanie ratownicze

Podejrzenie obecności czadu powinno skłaniać wszystkich do szczególnej ostrożności. Po usłyszeniu alarmu czujki (sygnalizującej nieduże stężenia gazu) należy szybko otworzyć okna i opuścić pomieszczenie.

W przypadku pożaru lub obecności czadu w powietrzu należy się ewakuować, poruszając się jak najniżej przy podłożu, np. na czworakach.

Wynosząc osobę zaczadzoną z miejsca zatrucia, trzeba albo wcześniej wywietrzyć pomieszczenie, albo skorzystać z aparatu tlenowego. Ratownik musi pamiętać o swoim bezpieczeństwie, gdyż przy dużych stężeniach czadu w powietrzu do utraty przytomności może dojść już po wykonaniu 2–3 oddechów. Czad jest bezwonny i bezbarwny, więc nie wolno sugerować się tym, że pomieszczenie nie jest zadymione. Należy też pamiętać o tym, że standardowe maski przeciwgazowe z pochłaniaczem nie zabezpieczają przed tlenkiem węgla.

Poszkodowanym należy podać tlen (o ile jest dostępny). Osoby nieprzytomne układa się w pozycji bocznej ustalonej i uważnie obserwuje. W przypadku zatrzymania krążenia należy wdrożyć resuscytację krążeniowo-oddechową i kontynuować ją do czasu przybycia zespołu ratowniczego.