Gestoza (inaczej zatrucie ciążowe) to zespół objawów chorobowych obejmujących nadciśnienie, białkomocz i obrzęki, które mogą występować pojedynczo lub razem w czasie trwania ciąży. Zespół tych objawów jest obecnie określany mianem nadciśnienia ciążowego, a gestoza lub zatrucie ciążowe to historyczna już nazwa. Należy jednak pamiętać, że obecnie obrzęki również wyłączono z zespołu tych objawów ze względu na to, że średnio około 60% kobiet w ciąży skarży się na występowanie obrzęków, które są zjawiskiem fizjologicznym w ciąży.

Przyczyny zatrucia ciążowego

Wyróżnia się kilka postaci gestozy w ciąży (czyli nadciśnienia tętniczego w ciąży). Wystąpienie jednej z nich w okresie ciąży związane jest ze znacznym wzrostem ryzyka powikłań zarówno u matki, jak i u płodu, a także później – u noworodka.

Są pewne czynniki predysponujące do wystąpienia zatrucia ciążowego. Należą do nich:

• bycie w pierwszej ciąży,
• wiek poniżej 18 lat lub powyżej 35 lat,
• wystąpienie stanu przedrzucawkowego, rzucawki lub zatrucia ciążowego w poprzedniej ciąży,
• historia zatrucia ciążowego w rodzinie,
• choroby naczyń krwionośnych,
• choroby układowe,
• choroby metaboliczne, jak cukrzyca,
• choroby nerek,
• rozpoznane w ciąży wielowodzie,
• ciąża wielopłodowa (poprzez nadmierne rozciągnięcie macicy i zdecydowanie zwiększone zapotrzebowanie na białko),
• stres,
• nieprawidłowe odżywianie się kobiety w ciąży.

Gestoza w ciąży – jak rozpoznać?

U kobiet w ciąży może wystąpić jedna z poniższych form gestozy, czyli nadciśnienia tętniczego:

• nadciśnienie tętnicze przewlekłe – jest to nadciśnienie rozwijające się przed ciążą lub najpóźniej przed końcem 20. tygodnia ciąży. Poza tym utrzymuje się co najmniej 6 tygodni po porodzie. Ciśnienie wzrasta powyżej140/90 mm Hg,
• stan przedrzucawkowy – wzrost ciśnienia tętniczego pojawiający się dopiero po 20. tygodniu ciąży z towarzyszącym mu białkomoczem,
• rzucawka będąca powikłaniem stanu przedrzucawkowego, kiedy do nadciśnienia tętniczego i białkomoczu dołączają drgawki toniczno-kloniczne,

• nadciśnienie przewlekłe, na które w trakcie trwania ciąży nałożył się stan przedrzucawkowy,
• zatrucie ciążowe (nadciśnienie indukowane ciążą) – czyli nadciśnienie tętnicze pojawiające się dopiero w ciąży, a konkretnie po 20. tygodniu bez towarzyszącego białkomoczu. Takie zatrucie ciążowe może przeminąć po porodzie lub przetrwać jako nadciśnienie po ciąży.

Jak rozpoznać zatrucie ciążowe?

Objawy zatrucia ciążowego nie są charakterystyczne. Jeśli pojawia się na początku ciąży, kobieta może cierpieć na nasilone nudności, wymioty, bóle i zawroty głowy. Natomiast przede wszystkim głównym objawem zatrucia ciążowego jest wzrost ciśnienia tętniczego powyżej 140/90 mm Hg. Jeżeli wartości ciśnienia utrzymują się poniżej 160/110 mm Hg, mówi się o łagodnym nadciśnieniu, jeśli są wyższe – o ciężkim nadciśnieniu. Badanie ciśnienia tętniczego dokonuje się rutynowo na każdej wizycie kontrolnej w ciąży. Jeśli wykryje się zwiększoną wartość ciśnienia przed 20. tygodniem ciąży, należy przypuszczać, że nadciśnienie pojawiło się u kobiety już przed ciążą.

Jeśli kobieta w wieku rozrodczym cierpi na nadciśnienie, to powinna zachodzić w ciążę planowaną, ze względu na to, żeby uniknąć powikłań w postaci zatrucia ciążowego, stanu przedrzucawkowego lub rzucawki. Tym bardziej, jeśli jest to druga ciąża. Incydent zatrucia ciążowego w pierwszej ciąży zwiększa ryzyko wystąpienia gestozy w ciąży kolejnej.

Nie wszystkie leki obniżające ciśnienie mogą być stosowane w ciąży, dlatego ważne jest, by kobieta chora na nadciśnienie przed planowaną ciążą odstawiła leki, które mogą stanowić potencjalne zagrożenie dla płodu i zastosowała leki bezpieczne w ciąży. Ponadto powinno się zwrócić baczną uwagę na czynniki ryzyka. Często zatrucie ciążowe może zostać wywołane cukrzycą, otyłością, wysokim cholesterolem, paleniem papierosów czy złymi nawykami żywieniowymi. Są to czynniki ryzyka, które bezwzględnie należy zmodyfikować przed zdecydowaniem się na dziecko. Zarówno palenie papierosów, jak i zła dieta czy otyłość nie tylko są przyczyną nadciśnienia, ale również wielu innych poważnych ciążowych powikłań.

U kobiet z grup ryzyka wykonuje się częściej badania ultrasonograficzne, a także badania poziomu białka w moczu.

U kobiet z nadciśnieniem przewlekłym i czynnikami ryzyka istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia:

• wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrostu płodu,
• obumarcia płodu,
• stanu przedrzucawkowego i rzucawki,
• przedwczesnego oddzielenia się łożyska,
• porodu przedwczesnego.

Leczenie zatrucia ciążowego

Łagodne lub umiarkowane nadciśnienie często nie wymaga szczególnego postępowania i wystarczy zmiana stylu życia, sposobu odżywiania, ograniczenia soli, by zmniejszyć ryzyko wystąpienia gestozy i jej powikłań. Ciężkie nadciśnienie wymaga leczenia farmakologicznego, ponieważ bezwzględnie grozi wystąpieniem stanu przedrzucawkowego i rzucawki. Celem leczenia zatrucia ciążowego jest uniknięcie ciężkich powikłań u matki i płodu. Nie leczy się jednak łagodnego nadciśnienia ze względu na ryzyko zaburzenia przepływu maciczno-płodowego. W leczeniu nadciśnienia tętniczego w ciąży stosuje się najczęściej metyldopę, labetalol i nifedypinę.