Osierdzie otula serce, chroni je przed urazami, łączy przeponę i mostek, sprawia, że narząd nie rozszerza się nadmiernie podczas pracy. Worek osierdziowy (worek okołosercowy) to błona składająca się z dwóch warstw – wewnętrznej blaszki trzewnej i zewnętrznej blaszki ściennej. Pomiędzy nimi jest jama osierdzia. W niej znajduje się mała ilość płynu surowiczego. Jego zadaniem jest zapobieganie tarciu podczas pracy serca. Gdy płyn w jamie osierdzia lub ściany worka osierdziowego zostaną zainfekowane lub uszkodzone, może powstać zapalenie osierdzia.

Polecamy: Arytmia - zaburzenia rytmu serca. Objawy, przyczyny, leczenie oraz skutki arytmii

Zapalenie osierdzia: objawy infekcji worka osierdziowego, powikłania

Zapalenie osierdzia przeważnie daje objawy nagle. Pierwszy zazwyczaj pojawia się ból w klatce piersiowej, który bywa kłujący, lub ucisk. Ból klatki piersiowej może promieniować do pleców, do łopatki lub barku, zlokalizowany jest po lewej stronie, w okolicy serca. Dolegliwość ta nasila się w pozycji leżącej i zmniejsza się, gdy osoba chora usiądzie i pochyli się do przodu. Jednocześnie z bólem często występują suchy kaszel i duszność.

Inne objawy zapalenia osierdzia to:

• zmęczenie,
  
• niepokój,
  
• gorączka,
  
• wrażenie nierównego rytmu serca.
  

Zapalenie osierdzia skutki może mieć w postaci groźnych powikłań. W wyniku przewlekłego stanu zapalnego może wytworzyć się zaciskające zapalenie osierdzia. Jest to jedno z dwóch najczęstszych powikłań. Wynika z deformacji osierdzia i usztywnienia błony. Powoduje ono zastój żylny, a objawia się:

• poszerzeniem żył szyjnych,
  
• obrzękami, zwłaszcza kończyn dolnych,
  
• powiększeniem wątroby i czasem śledziony,
  
• wodobrzuszem.
  

Przewlekłe zapalnie osierdzia może trwać nawet kilka tygodni, zanim wywoła objawy. W tym czasie oprócz odczuwania wymienionych dolegliwości chory traci apetyt i zmniejsza się jego masa ciała.

W związku z wysoką temperaturą ciała w zapaleniu osierdzia mogą wystąpić również dreszcze, zwykle chory jest też wyraźnie osłabiony.

Drugim możliwym powikłaniem zapalenia osierdzia jest tamponada serca. To zjawisko nadmiernego gromadzenia się płynu w jamie osierdzia. Na skutek tego osierdzie powiększa się i może uciskać serce. Nieleczone może prowadzić do śmierci.

Zapalenie osierdzia jest widoczne w EKG, czyli badaniu elektrokardiograficznym. Widoczne są poziome uniesienie odcinka ST i jednoczesne obniżenie odcinka PQ. Inne badania obrazowe pozwalające rozpoznać zapalenie worka osierdziowego to zdjęcie klatki piersiowej wykonane przy użyciu promieni rentgenowskich (RTG), echo serca oraz tomografia komputerowa.

Objawem zapalenia osierdzia jest także charakterystyczne tarcie osierdziowe, słyszalne podczas osłuchiwania chorego stetoskopem.

Przyczyny zapalenia osierdzia: infekcje, urazy, rak i inne choroby

W większości przypadków ustalenie przyczyny zapalenia osierdzia jest niemożliwe (idiopatyczne zapalenie osierdzia). Wśród rozpoznanych przyczyn zapalenia osierdzia najczęstszą są wirusy, w tym wirus grypy i enterowirusy, HCV (wywołujący wirusowe zapalenie wątroby typu C) oraz adenowirusy, a w niektórych przypadkach HIV.

U osób z osłabioną odpornością lub dysfunkcjami układu immunologicznego może dojść do zapalenia osierdzia wskutek infekcji bakteryjnej (często przez zarażenie prątkami gruźlicy), grzybiczej lub pasożytniczej.

Pozostałe przyczyny zapalenia osierdzia to:

• zawał serca,
  
• choroby układowe tkanki łącznej, m.in. toczeń układowy, sklerodermia (twardzina układowa), reumatoidalne zapalenie stawów,
  
• zaburzenia hormonalne w wyniku niedoczynności tarczycy,
  
• rak osierdzia,
  
• przewlekła niewydolność nerek – mocznicowe zapalenie osierdzia,
  
• urazy mechaniczne lub powikłanie po inwazyjnych badaniach lub zabiegach na sercu i w sąsiedztwie osierdzia.
  

Zapalenie osierdzia może być również skutkiem ubocznym zażywania niektórych leków, w tym bromokryptyny stosowanej w leczeniu m.in. mlekotoku, hipogonadyzmu, parkinsona i akromegalii (gigantyzmu), fenylobutazonu stosowanego m.in. w dnie moczanowej, amiodaronu stosowanego m.in. w leczeniu niemiarowości pracy serca, leków moczopędnych oraz leków hamujących działanie układu odpornościowego. Są to rzadkie przypadki.

Zapalenie osierdzia: leczenie farmakologiczne i zabiegowe

Leczenie zapalenia osierdzia opiera się na farmakoterapii. Stosuje się leki niwelujące stan zapalny, a w przypadku zakażenia bakteryjnego – antybiotyki. Kuracja powinna być dostosowana indywidualnie. Nie zawsze można wykryć przyczynę zapalenia osierdzia, dlatego w wielu przypadkach leczenie jest wyłącznie objawowe.

Gdy w worku osierdziowym gromadzi się płyn, można wykonać zabieg jego usunięcia, aby nie dopuścić do rozwoju tamponady serca. W przypadku powikłań po przewlekłym zapaleniu osierdzia sercowego możliwe jest usunięcie błony okalającej serce.

Zazwyczaj pierwsza faza leczenia zapalenia osierdzia prowadzona jest w szpitalu. Jeśli rezultaty są zadowalające, chory może zostać wypisany do domu i tam zakończyć terapię.