Zapalenie jamy ustnej jest inaczej określane zapaleniem błony śluzowej jamy ustnej. To rozległy stan zapalny, który obejmuje całą śluzówkę jamy ustnej oraz warg bądź jedynie jej część. Szczególnie odczuwalne są dolegliwości (silny, ograniczający ból) w czasie spożywania posiłków. Zmiany, które występują wraz z rozwojem choroby, mogą przybierać różny wygląd: od mało widocznej zmiany koloru, przez obrzęk, po dużych rozmiarów owrzodzenia i nadżerki.
Przyczyny zapalenia jamy ustnej
Zapalenie jamy ustnej jest spowodowane wieloma schorzeniami. Do najczęściej występujących zalicza się:
- stan zapalny wywołany infekcją bakteryjną, wirusową i grzybiczą,
- zapalenie powstałe w wyniku niedopasowania protezy zębowej,
- choroby ogólne,
- niedożywienie,
- palenie papierosów,
- aftowe zapalenie jamy ustnej,
- stan zapalny, który jest efektem alergii kontaktowej (związanej z niektórymi substancjami chemicznymi bądź pokarmami),
- zapalenie występujące przy chemio- i radioterapii.
Jakie są objawy i rodzaje zapalenia jamy ustnej?
Występuje kilka rodzajów zapalenia jamy ustnej, które są powiązane z konkretnymi objawami. Protetyczne zapalenie jamy ustnej jest inaczej określane przewlekłą kandydozą zanikową i jest wynikiem źle wykonanych lub niedopasowanych protez zębowych. Wskutek ocierania protezy o śluzówkę powstaje stan zapalny. W tym miejscu zaczynają rozwijać się grzyby. Wykwity mogą występować w trzech stopniach zaawansowania:
- I stadium – punktowe zaczerwienienia,
- II stadium – zaczerwieniona jest cała błona śluzowa, może być również obrzęknięta,
- III stadium – występuje przerost brodawkowaty.
Poantybiotykowe zapalenie jamy ustnej to ostra kandydoza zanikowa, która jest związana z infekcjami wywoływanymi przez grzyby. Stan zapalny występuje u osób długotrwale zażywających antybiotyki lub domiejscowo leki sterydowe. Przewlekła antybiotykoterapia zaburza równowagę naturalnej flory bakteryjnej organizmu, czego efektem jest zastępowanie komórek bakteryjnych grzybami. Wykwity pojawiające się na śluzówce to czerwone, rozległe plamy, które są pokryte cienkim nabłonkiem. Zmiany wywołują silny, piekący ból.
Alergiczne zapalenie jamy ustnej wiąże się z reakcją alergiczną typu I albo IV (alergia kontaktowa), która pojawia się w odpowiedzi na zjedzony pokarm albo substancje chemiczne. Objawia się małym obrzękiem, miejscowym zarumienieniem, nadżerkami lub owrzodzeniami. Ponadto chory może odczuwać swędzenie, parestezje (czucie opaczne), ból, mrowienie i pieczenie.
Stan zapalny występujący podczas chemio- bądź radioterapii pojawia się wskutek zastosowania leków przeciwnowotworowych albo wpływu promieni jonizujących na okolice szyi oraz głowy. Nie działają one selektywnie, czego efektem jest niszczenie również zdrowych komórek (np. warstwy podstawowej, gdzie tworzone są nowe komórki). Objawami są duże, bolące owrzodzenia i nadżerki, zaczerwienie, a także obrzęk.
Nawracające aftowe zapalenie jamy ustnej (RAS) nie ma jasno określonej przyczyny powstania. Najprawdopodobniej jest ono związane z nieprawidłowościami w układzie odpornościowym czy alergiami pokarmowymi. Widocznymi symptomami są płytkie owrzodzenia z szarym bądź białym nalotem, nadżerki, zaczerwieniona błona śluzowa i silny ból. Choroba ma tendencję do nawrotów.
Wrzodziejące zapalenie błony śluzowej jamy ustnej- dochodzi do niego kiedy nastąpi wtórne nadkażenie bakteriami. Jego objawem jest pieczenie, ból, zaczerwienienie i obrzęk, dochodzi do powstania owrzodzeń oraz pojawienia się nieprzyjemnego zapachu z ust.
Jak leczyć zapalenie jamy ustnej?
Postępowanie jest związane z przyczynami zapalenia jamy ustnej i indywidualnie dopasowane do każdego pacjenta. Gdy chory zauważy niepokojące symptomy, powinien natychmiastowo zgłosić się do specjalisty.
Podstawą jest usunięcie czynnika, który powoduje stan zapalny. W tym przypadku może być wprowadzone leczenie przeciwgrzybiczne lub stosowane są antybiotyki. Dodatkowo chory powinien przejść na specjalną dietę, uzupełniającą braki podstawowych witamin czy minerałów. To z kolei wpływa na polepszenie kondycji całego organizmu, w tym także błon śluzowych. Jednocześnie z diety powinny zostać wyeliminowane pokarmy, które mogą wywoływać alergię kontaktową.
W sytuacji gdy powód stanu zapalnego nie jest znany bądź nie można go usunąć, wykonywane jest leczenie objawowe. Ma ono za zadanie zminimalizować odczuwany ból oraz inne symptomy. Chorzy muszą bardzo dbać o higienę jamy ustnej, w tym szczotkować zęby za pomocą miękkiej szczoteczki oraz korzystać z płukanek przeciwbakteryjnych.
Zapalenie jamy ustnej u dzieci
Stan zapalny w jamie ustnej u dzieci jest częstym schorzeniem. Podstawowymi objawami są trudności z przełykaniem, podwyższona temperatura ciała, a czasami bolesne guzki. Zapalenie jamy ustnej u dzieci można podzielić na opryszczkowe zapalenie jamy ustnej oraz afty.
Stan zapalny wywołany infekcją wirusową to najczęściej opryszczkowe zapalenie jamy ustnej. Występuje przeważnie u dzieci do 6 lat. Można się zarazić schorzeniem wskutek kontaktu ze śliną chorego. Wirus rozmnaża się przez 5 dni. Następnie na błonie śluzowej pojawiają się wykwity. Zmiany te przybierają formę pęcherzyków. W jamie ustnej szybko pękają, czego efektem są bolesne nadżerki, pokryte włóknikowym, szarym nalotem. Ponadto występują takie objawy, jak bóle mięśniowe, wyższa temperatura ciała, złe samopoczucie i powiększone węzły chłonne. Innymi symptomami mogą być:
- ślinotok,
- trudności z połykaniem,
- mniejszy apetyt,
- rozdrażnienie,
- wrzody,
- obrzęk dziąseł.
Zmiany goją się po 8–10 dniach i nie zostawiają po sobie widocznych śladów. Wirusa opryszczki nie da się całkowicie pozbyć z organizmu, umiejscawia się on w zwojach nerwu trójdzielnego i co jakiś czas się nawraca.
Leczenie najczęściej ogranicza się do terapii lekami antywirusowymi i przeciwbólowymi oraz do przestrzegania płynnej diety. Nie można lekceważyć opryszczkowego zapalenia jamy ustnej, gdyż może ono skutkować groźnymi powikłaniami (np. infekcją oka, która może doprowadzić do utraty wzroku).
Afty w jamie ustnej dziecka występują w postaci żółtych albo bladych nalotów, które są otoczone czerwoną obwódką. Mogą one powstawać wskutek osłabienia organizmu, niedoboru witamin i minerałów czy zmian hormonalnych. Bardzo rzadko są efektem zakłóceń autoimmunologicznych, nieprawidłowego krzepnięcia krwi, nowotworu jamy ustnej czy przyjmowanych leków. Afty należy płukać słoną wodą, a także wyciągami z szałwii, czerwonej koniczyny, liści malin czy łopianu. Można je dodatkowo przemywać roztworem wody utlenionej oraz wody. W bardziej zaawansowanych infekcjach stosuje się specjalne płyny do płukania jamy ustnej.