Upośledzenie umysłowe to inaczej niepełnosprawność intelektualna. Jest to zaburzenie z grupy zaburzeń rozwojowych, wrodzonych. Osoby z upośledzeniem umysłowym charakteryzują się znacznym obniżeniem sprawności intelektualnej. Trudno im przystosować się do wymogów i ogólno przyjętych zasad społecznych panujących w danym środowisku

Co to jest IQ i jaki ma związek z rozpoznaniem upośledzenia umysłowego?

IQ (z ang. intelligence quotient) to iloraz inteligencji. Dostępne powszechnie testy na inteligencję mają za zadanie pomóc określić stopień upośledzenia umysłowego, przez określenie poziomu IQ. Wynik testu interpretuje się za pomocą skali Wechslera. Upośledzenie umysłowe rozpoznaje się przy IQ <70. Powyżej można rozpoznać inteligencję przeciętną, wyższą lub bardzo wysoką.

Czy upośledzenie umysłowe jest dziedziczne?

Przyczyny upośledzenia umysłowego są bardzo zróżnicowane. Oczywiście na pierwszy plan wysuwają się predyspozycje genetyczne i uwarunkowania środowiskowe. Z pewnością zauważono, że dzieci rodziców wykształconych mają dużo lepsze osiągnięcia w szkole niż dzieci rodziców bez wykształcenia. Na rozwój inteligencji ogromny wpływ mają warunki socjoekonomiczne dziecka. W dużej mierze iloraz inteligencji jest dziedziczony, ponieważ odkryto, że aż 13 genów może być odpowiedzialnych za inteligencję. Każdy z rodziców może przekazać wadliwy gen na potomstwo. Nie chodzi jednak tylko o dziedziczenie samego upośledzenia umysłowego. Ważne są również dziedziczone nieprawidłowości układu nerwowego.

Do innych przyczyn upośledzenia umysłowego zalicza się infekcje okołoporodowe. Dodatkowo istotnym czynnikiem ryzyka upośledzenia umysłowego jest alkoholizm, palenie papierosów w ciąży, narkotyki, zaburzenia odżywiania (głównie niedożywienie) i zaburzenia krążenia krwi w ciąży.

Upośledzenie umysłowe może być wygenerowane przez czynniki środowiskowe. Zalicza się do nich brak więzi z rodzicami, izolowanie dziecka od bodźców wpływających na jego rozwój intelektualny, brak dostępu do materiałów edukacyjnych czy brak odpowiednich modeli zachowań. Dlatego w rozwoju intelektualnym dziecka bardzo istotna jest więź, miłość i opieka, ponieważ ich brak będzie skutkować nieodwracalnymi zaburzeniami w przyszłości.

Niekiedy upośledzenie umysłowe może zostać nabyte też w późniejszym etapie rozwoju poprzez urazy, zatrucia, a także w przebiegu zaburzeń wzrostu i odżywiania.

Stopnie upośledzenia umysłowego i ich objawy

Pierwszy stopień to upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim. IQ wynosi wtedy 55–69 w skali Wechslera. Osoby z upośledzeniem w stopniu lekkim są jak najbardziej zdolne do samodzielnego życia, mogą podjąć pracę zawodową. Należy jednak mieć na uwadze, że u tych osób nie ma zdolności do abstrakcyjnego myślenia, a tym samym nie można przydzielić im zadań lub stanowisk wymagających decyzyjności. Człowiek tak jakby zatrzymuje się na poziomie intelektualnym dziecka 9- czy 12-letniego. W okresach wczesnego dzieciństwa, kiedy idzie do szkoły, normalnie uczy się mówić czy funkcjonować w społeczeństwie. Szkoła nie jest problemem do końca szkoły podstawowej. Taka osoba potrafi funkcjonować samodzielnie, jednak bardzo często wymaga wsparcia i nadzoru osób trzecich.

Drugi stopień obejmuje upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym. Wg skali Wechslera IQ wynosi 35–54. Człowiek z takim upośledzeniem umysłowym zatrzymuje się na etapie 6-latka. Już w wieku przedszkolnym wykazuje problemy z nabywaniem podstawowych umiejętności, jak porozumiewanie się. Nabywa je, jednak już z pewnym opóźnieniem. Maksymalnie opanowuje umiejętności szkolne do 2 klasy podstawowej. Rzadko występuje tu izolowane upośledzenie umysłowe. Często też dziecko ma problem z rozwojem fizycznym. W dorosłym życiu osoba z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym odnajduje się na niewykwalifikowanych stanowiskach pracy.

Trzeci stopień, czyli upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym, oznacza, że dziecko nie jest w stanie nabyć nawet zdolności porozumiewania się. Ta umiejętność, jeśli się rozwija, to tylko w niewielkim stopniu. Człowiek z upośledzeniem umysłowym w stopniu znacznym zatrzymany jest rozwojowo na etapie 3-, 4-latka. Jako dziecko nabywa ze znacznym opóźnieniem czasem umiejętność liczenia podstawowego czy mówienia, jednak ogranicza się do podstawowego poziomu. Dorośli ze znacznym upośledzeniem umysłowym wymagają ścisłej opieki.

Ostatni, czwarty stopień, czyli upośledzenie głębokie, jest związane z zupełnym inwalidztwem. Osoby z tym stopniem niepełnosprawności nie mogą funkcjonować bez całodobowej opieki. Są zupełnie ograniczone fizycznie, nie potrafią kontrolować nawet najprostszych fizjologicznych potrzeb. Często współistnieją u nich wady fizyczne i neurologiczne.

Zapobieganie upośledzeniu umysłowemu

Nie da się zapobiec całkowicie rozwojowi upośledzenia umysłowego, jednak jeśli mowa o upośledzeniu umysłowym w stopniu lekkim, to można zminimalizować jego nasilenie poprzez m.in. poświęcanie dziecku uwagi. Bardzo ważne jest też stronienie kobiet w ciąży od alkoholu, papierosów czy innych używek mogących wygenerować upośledzenie umysłowe.