Witamina C odgrywa ważną rolę w organizmie człowieka. Jest niezbędna w procesie syntezy kolagenu, a jej niedobór lub brak powoduje m.in. kruchość ścian komórek. Występujące z tego powodu krwawienia są charakterystyczną cechą choroby określanej jako szkorbut.

Co to jest szkorbut i jakie są jego przyczyny?

Witamina C wymagana jest nie tylko w procesie syntezy białka, ale wzmacnia też odporność organizmu i bierze udział we wchłanianiu żelaza czy metabolizmie cholesterolu. W dzisiejszych czasach szkorbut jest bardzo rzadką chorobą, ale nie można powiedzieć, że w ogóle nie odnotowuje się jego przypadków. W przeszłości był przede wszystkim diagnozowany u marynarzy, którzy w trakcie długich rejsów nie mogli zapewnić organizmowi odpowiedniej diety. Szkorbut udało się wyeliminować dopiero, gdy odkryto, że można mu zapobiec, spożywając owoce, a zwłaszcza cytryny (również limonki) i pomarańcze. 

Obecnie znane są również czynniki zwiększające ryzyko zachorowania:

• zła dieta,
  
• niedożywienie, zwłaszcza w przypadku starszych osób lub alkoholików, a także zaburzenia łaknienia na tle zaburzeń nerwowych,
  
• głód,
  
• stany chorobowe upośledzające proces wchłaniania witaminy C, czyli m.in. zespół złego wchłaniania, ostra dyspepsja (niestrawność), choroba Leśniowskiego-Crohna (rozległy stan zapalny układu pokarmowego),
  
• choroby, w których leczeniu wymagane są dializy.
  

Szkorbut u dzieci

Szkorbut jest zawsze skutkiem złego odżywiania. Zwiększone ryzyko zachorowania u małych dzieci związane jest z zastąpienia mleka matki mlekiem krowim pasteryzowanym. Wraz z naturalnym pokarmem niemowlę otrzymuje potrzebną dla jego organizmu dawkę witaminy C. Co prawda dostępne na rynku preparaty mleczne mają specjalny dodatek tej substancji, ale w przypadku mleka pasteryzowanego ulega ona rozkładowi w trakcie obróbki termicznej. Jednocześnie należy zaznaczyć, że karmienie niemowląt mlekiem krowim jest bezwzględnie przeciwwskazane. W przypadku braku pokarmu naturalnego należy podawać specjalne mieszanki przeznaczone dla niemowląt. Szkorbut jest dolegliwością dzieci, których dieta oparta jest na produktach i posiłkach typu fast food, czyli napojach gazowanych, chipsach i słodyczach.

Gnilec – objawy u dorosłych i u dzieci

Szkorbut rozpoczyna się najczęściej od krwawienia dziąseł na skutek kruchości ścian komórek spowodowanej brakiem witaminy C w organizmie. Wraz z postępowaniem choroby krwawienie dotyka kolejnych narządów. W jamie ustnej można zaobserwować zmianę wyglądu języka i degradację dziąseł prowadzącą do wypadania zębów. W stanie średniozaawansowanym zaczynają się pojawiać bóle kostno-stawowe, ponieważ choroba osłabia układ kostny, a w stanie zaawansowanym dochodzi do częstych złamań. Rozwijający się szkorbut powoduje postępujący spadek odporności połączony z anemią, a często nawet z depresją. Krwawienia i powstałe na ich skutek trudno gojące się rany sprzyjają zakażeniom i stanom zapalnym, które przy obniżonej odporności lub jej braku tworzą podłoże do pojawienia się sepsy.

Objawy, które powinny wzbudzić niepokój i wymagają kontaktu z lekarzem, to:

• ogólne osłabienie organizmu,
  
• postępująca choroba dziąseł, czyli obrzęk, krwawienie i stan zapalny z ropną wydzieliną bez wyraźnej przyczyny zewnętrznej,
  
• wypadanie zębów, które poprzedza ich nadmierne ruszanie się w osłabionych dziąsłach,
  
• zaburzenia jelitowe,
  
• bóle i sztywność stawów (odczuwane szczególnie w kończynach dolnych),
  
• krwawe wybroczyny widoczne pod skórą,
  
• trudno gojące się rany,
  
• występowanie samoistnych krwawień bez widocznej przyczyny zewnętrznej,
  
• niedokrwistość.
  

Wyniki badań laboratoryjnych potwierdzają szkorbut, jeżeli wykażą obniżony poziom witaminy C w surowicy wraz z niedokrwistością.

Szkorbut – leczenie i zapobieganie

Leczenie szkorbutu wymaga podania dodatkowych dawek witaminy C, a także zmiany nawyków żywieniowych i wdrożenia diety bogatej w kwas askorbinowy (zalecana dzienna dawka spożycia witaminy to 1 g). W zależności od dolegliwości stosuje się także leczenie objawowe. Dzieciom, u których zdiagnozowano szkorbut, również podaje się preparaty witaminowe z kwasem askorbinowym w dawce od 300 mg do 1 g dziennie. Należy pamiętać, że zbyt niski poziom witaminy C w organizmie łączy się z innymi niedoborami witaminowymi.

Profilaktyka bazuje na odpowiedniej diecie, do której należy włączyć produkty bogate w witaminę C, takie jak: owoce cytrusowe (zwłaszcza pomarańcze i cytryny, ale także kiwi czy papaja), owoce czarnej porzeczki i truskawki. Witaminę C zawiera też szereg warzyw, a zwłaszcza: pomidory, marchew, brokuły, ziemniaki, szpinak i papryka. Dieta zapobiegająca szkorbutowi nie oznacza eliminacji dań mięsnych, a wręcz zaleca się spożywanie większych ilości wątróbki, a miłośnikom owoców morza – ostryg.