Czym jest rodzina dysfunkcyjna?

Za rodzinę dysfunkcyjną uważa się taką, w której dochodzi do zamiany ról członków rodziny oraz nieprawidłowości komunikacyjnych. Problemy te mogą wynikać z różnych powodów:

• Uzależnienie jednego lub więcej członków rodziny, np. alkohol, środki psychoaktywne, hazard, itp.,
• Choroby psychicznej członka rodziny,
• Rozwodu lub śmierci rodzica, nieobecność rodziców, brak umiejętności wychowawczych rodziców i ich niewłaściwe postawy,
• Przemoc fizyczna, psychiczna, seksualna,
• Zachowania typu: nadmierna kontrola, brak zaufania, ciągłe oskarżanie, zbyt wyśrubowane wymagania, przemilczanie i zaprzeczanie rzeczywistym problemom, niedobranie małżonków pod względem osobowościowym, nadpobudliwość i nerwowość oraz negatywne postawy i zachowania wobec dzieci.

W rodzinie dysfunkcyjnej zaburzona jest komunikacja między jej członkami. To przekłada się na kształtowanie nieprawidłowego obrazu własnej osoby i poczucia wartości jej członków. W takiej rodzinie brak poczucia bezpieczeństwa, określonych norm i wartości, a rodzicie nie potrafią prawidłowo pełnić swojej władzy rodzicielskiej.

Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych – cechy i trudności

Psychologowie zauważyli, że u dzieci, które pochodzą z dysfunkcyjnych domów, w których ich potrzeby nie były szanowane, występuje szereg podobnych cech i postaw. DDD oraz DDA (dorosłe dzieci alkoholików) w czasie dorastania były zmuszone do wypracowania sobie różnych mechanizmów obronnych, które pomogły im przejść przez trudną rzeczywistość. Takie dzieci wychowują się w stresie, strachu, nie mają zapewnionego poczucia bezpieczeństwa, towarzyszy im brak akceptacji, wsparcia, miłości czy kontaktu. Dorastają w poczuciu zagrożenia i niepewności. Dzieci w takich warunkach nie rozwijają się prawidłowo oraz tłumią w sobie negatywne emocje, poczucie wstydu, smutek czy złość.

Relacje między rodzicami lub opiekunami, a dzieckiem powinny opierać się na odpowiedzialności, bliskości i wzajemnym szacunku. Takie środowisko pozwala dziecku na budowę własnej wartości, umiejętności budowania relacji międzyludzkich oraz uczy norm społecznych. Wychowywanie w dysfunkcyjnym domu często wymaga od dzieci szybszego dorastania i przejęcia pewnych obowiązków (np. dziecko staje się rodzicem dla rodzica lub młodszego rodzeństwa), które w zdrowej rodzinie powinny być pełnione przez rodziców. Takie zjawisko zaburza niektóre elementy rozwoju emocjonalnego. Dzieci te nie są nauczone radzenia sobie z emocjami, często się od nich odcinają, boją się zaufać i nawiązywać nowe relacje również w dorosłym życiu. Brak miejsca na potrzeby dziecka oraz na budowanie jego poczucia własnej wartości, przekłada się na brak umiejętności zaspokajania swoich potrzeb oraz postrzeganie rzeczywistości w dorosłym życiu. Stąd poniekąd mówi się, że DDD/DDA są uwięzieni w dzieciństwie.

Polecamy: Tłumienie emocji – przyczyny, skutki, leczenie

Jaką rolę pełni ojciec w rodzinie? Jak pomóc dziecku, kiedy rodzice się rozwodzą? Odpowiedź na filmie:

Cechy i postawy charakteryzujące osoby z syndromem DDD/DDA

• Niskie poczucie własnej wartości,
• Trudności z radzeniem sobie z emocjami, np. złością, konfliktami,
• Poczucie smutku, niepokoju, lęku, brak poczucia bezpieczeństwa,
• Brak umiejętności mówienia o problemach, trudności w rozwiązywaniu konfliktów,
• Rozdrażnienie, problemy z koncentracją,
• Zamartwiają się przeszłością,
• Brak ufności, nie potrafią zwrócić się o pomoc i dzielić się swoimi emocjami,
• Unikają wyzwań związanych z rozwojem osobistym, odwlekają sprawy w obawie przed popełnieniem błędu,
• Odczuwają lęk przed wchodzeniem w związki,
• Poczucie kobiecości i męskości jest zaburzone – pojawia się uczucie wstydu i wycofanie w sferze seksualnej,
• Mogą mieć problemy z wychowaniem własnych dzieci,
• Mogą wystąpić zachowania agresywne, stosowanie przemocy.

Zamiana ról

W rodzinie dysfunkcyjnej często dochodzi do zamiany ról między jej członkami. Przez to, że rodzice nie pełnią prawidłowo swoich funkcji, dzieci zaczynają wchodzić w role, z którymi nie powinny się mierzyć. Rola, którą dziecko pełni w dysfunkcyjnym domu, utrzymuje się w jego dorosłym życiu i jest to jeden z głównych objawów DDD/DDA.

Polecamy: Jak pokonać kryzys w związku partnerskim?

Wyróżnia się role:

Kozioł ofiarny – jest to dziecko, które sprawia problemy wychowawcze, jest trudne, często kiepsko się uczy, wpada w złe towarzystwo. Wobec rodziców wyraża negatywne emocje, np. bezczelność czy arogancję. Dzięki niemu rodzina odwraca uwagę od rzeczywistych problemów. Dziecko staje się obiektem zastępczym, na którym koncentruje się negatywne emocje.

Bohater – jest to dziecko, które przejmuje rolę dorosłego, staje się rodzicem. Zazwyczaj dzieje się tak, ponieważ jedno lub oboje rodziców są niedostępni emocjonalnie w związku z własnymi problemami. Dziecko bierze na siebie obowiązki, na które nie jest przygotowane i często świetnie sobie z nimi radzi, np. gotowanie, sprzątanie czy wychowywanie młodszego rodzeństwa.

Maskotka – dziecko obierające tę rolę stara się rozładować napięcie w rodzinie wygłupiając się i zwracając na siebie uwagę. Zapewnia rozładowanie napięć śmiechem. Przez takie zachowanie, często nie jest traktowane poważnie, uważa się, że nie rozumie, co się wokół niego dzieje.

Niewidzialne dziecko – zagubione, zachowuje się jakby było we mgle, jest ciche i wyobcowane.

Polecamy: Na czym polega terapia DDA (Dorosłych Dzieci Alkoholików)?

Terapia dorosłych dzieci z rodzin dysfunkcyjnych

Praca z osobami z syndromem DDD/DDA polega na odnalezieniu roli, którą dana osoba odgrywała, jako dziecko, na uświadomieniu i przepracowaniu dotychczasowego wzorca zachowań, które utrudniają mu funkcjonowanie w dorosłym życiu. Terapia przynosi efekty, jednak wymaga od pacjenta wiele zaangażowania i wewnętrznej zgody i gotowości na poruszanie bolesnych obszarów życia osobistego.