Stopę okopową trudno wykryć, szczególnie we wczesnym stadium. Z kolei zaawansowane zmiany tkanek podeszwy i części grzbietowej śródstopia prowadzą do zmian martwiczych i grożą amputacją. Chorobę zauważono i opisano po I wojnie światowej, kiedy u żołnierzy na froncie pojawiały się liczne zaburzenia czynnościowe w stopach i związane z tym dolegliwości.

Zobacz także:

Jak udzielić pierwszej pomocy przy odmrożeniu? Rodzaje odmrożeń

Sposoby na przemarznięte dłonie, stopy i uszy

Martwica skóry – kiedy może się pojawić i jak ją leczyć?

Czym jest i jak powstaje stopa okopowa?

Stopa okopowa to nazwa określająca zespół objawów powstałych w efekcie długotrwałej ekspozycji nóg na ekstremalne czynniki, przede wszystkim:

• niską temperaturę, nieprzekraczającą 10 °C;

• wilgotne środowisko;

• przewlekły ucisk stopy ciasnym obuwiem;

• regularnie powtarzające się przeciążenia stóp;

• brak cyrkulacji powietrza.

Stopa okopowa powstaje na skutek zazębiania się niekorzystnych warunków środowiskowych i wywołuje miejscowe zmiany naczyniowe prowadzące do zakłócenia prawidłowego przepływu krwi w naczyniach krwionośnych. Efektem zjawiska jest niedokrwienie, niedożywienie i niedogrzanie tkanek stopy. Schorzenie przysparza wielu dolegliwości, które we wczesnym stadium trudno prawidłowo diagnozować, a warunkiem do powstania stopy okopowej jest powtarzalność czynników warunkujących. Wraz z przedłużaniem się okresu wpływu niekorzystnych mikro warunków w bucie, wzrasta ryzyko powstania zmian martwiczych, a zaawansowana atrofia stanowi wskazanie do amputacji zajętego fragmentu stopy. Chorobę tego typu zauważono już podczas powrotu wojsk Napoleona z Rosji, a opisano w dokumentach po I wojnie światowej, kiedy u żołnierzy walczących na froncie pojawiały się liczne zaburzenia czynnościowe na stopach i związane z tym dolegliwości. Z kolei w okresie II wojny światowej stopa okopowa była bagatelizowana i traktowana jako schorzenie, a wręcz uznawana za samookaleczenie, za co groził sąd wojenny.

Stopa okopowa – pierwsze objawy

Uszkodzenie ciała, jakim jest stopa okopowa, pierwotnie znane jest z warunków panujących w okopach wojennych i pieszych przeprawach przez dzikie zarośla. Jednak powszechnie występuje również w czasach współczesnych, choć zwykle obserwuje się jej łagodniejsze postaci, niewymagające chirurgicznego odjęcia. Do powstania zmian troficznych w obrębie stopy w XXI wieku niezbędne są: wilgotne środowisko zewnętrzne lub nadmierna potliwość stóp, ciasne, nieoddychające obuwie w połączeniu z brakiem możliwości osuszenia stopy, butów i skarpet oraz długotrwały wysiłek fizyczny, przeciążający kończyny dolne. Pierwsze objawy stopy okopowej zwykle pojawiają się w ciągu kilku tygodni regularnego noszenia mokrych butów w zimnie, kiedy to powstaje maceracja skóry, czyli uszkodzenie powierzchniowych jej warstw. Symptom ten często jest ignorowany, ze względu na to, że po zapewnieniu przyjaznych warunków stopie (tj. ogrzaniu jej, wysuszeniu, możliwości odpoczynku i elewacji kończyny), dochodzi do regeneracji zawilgoconej skóry i stopniowego odzyskania jej dobrej kondycji. Dodatkowo na początku choroby występują samoistne bóle nóg, odczuwane szczególnie w palcach. Wraz z postępem dolegliwości, dochodzi do trudności w lokomocji. Osoby obciążone schorzeniem na tym etapie, starają się zwiększyć nacisk na piętę kosztem odciążenia palców. Ponadto obserwuje się stopniową utratę wrażliwości na dotyk i bodźce, np. termiczne. Kiedy jednak pojawiają się zarumienienie na palcach, zaczerwienienie podeszwy i obrzęk stopy, stanowi to znak o postępujących zaburzeniach czynnościowych i rozwoju zaawansowanej stopy okopowej.

Stopa okopowa – objawy zaawansowane

Przedłużający się wpływ niesprzyjających czynników warunkujących zdrowie stopy zwiększa ryzyko zmian w tkankach głębokich. Do objawów stopy okopowej dołączają wówczas:

• nieustępująca maceracja;

• zaburzenia czucia w stopie, najczęściej w postaci parestezji i znieczulicy dotykowej, a także ból, początkowo występujący podczas chodzenia, a w miarę postępu choroby nieustępujący również w spoczynku;

• duża opuchlizna podudzi;

• sine zabarwienie skóry stopy oraz zaczerwienienie sięgające stawu skokowego, a nawet podudzia;

• osłabienie lub brak reakcji ze strony ścięgna Achillesa;

• powierzchnia skóry sprawiająca wrażenie napęczniałej, nasiąkniętej wodą;

• różnej wielkości i głębokości pęcherze na skórze z wysiękiem ciemnożółtej cieczy, które po wyschnięciu tworzą strupy, a te z kolei po odpadnięciu pozostawiają po sobie ubytek; tego typu objaw jest przejawem nieuniknionej zgorzeli tkankowej zajętej okolicy.

Ze względu na uszkodzenie powierzchniowych warstw skóry do wnętrza ustroju wdzierają się patogeny zagrażające infekcją. Rozwijające się zakażenie stwarza dogodne warunki do powstania znacznych zmian i ostatecznie martwicy o charakterze rozpływowym, polegającym na przekształceniu się martwej tkanki w gęstą, kleistą masę zawierającą strawione komórki zajętego obszaru stopy.

Jak rozpoznać odmrożenie skóry? Dowiesz się tego z filmu:

Bibliografia:

1. S.E. Ambrose, Obywatele w mundurach. 7 czerwca 1944 – 7 maja 1945. Od plaż Normandii do Berlina, Warszawa 2000.

2. M. Klamczyńska, E. Kopaczewska, A. Skocka-Pietruszewska, Atlas podologiczny. Patologie skóry i paznokci, Warszawa 2018.