W normalnych warunkach około 80% wszystkich bodźców docierających do człowieka to sygnały wzrokowe. Ślepota jest przyczyną zmniejszenia ich ilości, całkowitej ich utraty albo znacznego pogorszenia jakości odbieranego obrazu. Powoduje to problemy w rozpoznawaniu przedmiotów czy osób, niemożność normalnego, codziennego działania i wykonywania pracy, ale również znaczące ograniczenie bodźców niezbędnych do koordynacji ruchów czy oceny odległości.

Rodzaje ślepoty

Ślepota to łączna nazwa stanów o różnych przyczynach i rokowaniu. Tym pojęciem określa się potocznie choroby, takie jak np. ślepota:

• zmierzchowa,
  
• śnieżna,
  
• barwna,
  
• starcza,
  
• rzeczna.
  

W ogólnym znaczeniu ślepota oznacza utratę wzroku z jakiejkolwiek przyczyny.

Ślepota zmierzchowa

Ślepota zmierzchowa (nazywana również kurzą ślepotą) to przejściowe zaburzenie, polegające na znacznym pogorszeniu widzenia podczas wieczornej szarówki, przy słabym oświetleniu. Związana jest ze zmniejszoną wrażliwością i nieprawidłowym przetwarzaniem światła przez pręciki. Przyczyną są najczęściej niedobory witaminy A. Po wdrożeniu prawidłowego odżywiania lub czasowym uzupełnieniu braków suplementami diety objawy zwykle ustępują. Uważa się, że ślepota zmierzchowa może być też jednym z pierwszych sygnałów świadczących o rozwijającym się barwnikowym zwyrodnieniu siatkówki.

Ślepota śnieżna

Ślepota śnieżna to efekt nadmiernej ekspozycji na światło słoneczne (a szczególnie na jego ultrafioletowe pasmo). Najczęściej zdarza się to w wysokich górach, gdzie natężenie promieniowania UV jest większe. Dolegliwość dotyczy też osób przebywających długo na słońcu nad wodą lub na zaśnieżonych powierzchniach. Odbijające się promienie słoneczne zwiększają ilość światła docierającego do oka.

Ślepota śnieżna jest reakcją zapalną spojówek i rogówki. Dochodzi do obrzęku, przekrwienia, znacznej bolesności. Dodatkowo patrzenie utrudnia światłowstręt związany z zapaleniem, zmuszający do zamykania oczu. Zapobieganie temu schorzeniu polega na stosowaniu okularów przeciwsłonecznych, które koniecznie muszą mieć filtr UV. Leczenie opiera się na ograniczeniu bodźców wzrokowych, stosowaniu leków przeciwzapalnych i zmniejszających przekrwienie. Choroba po kilku dniach zwykle ustępuje bez śladu.

Ślepota barwna

Ślepota barwna (zwana również daltonizmem – od Johna Daltona, XVIII-wiecznego naukowca, który jako pierwszy opisał tę przypadłość) to zjawisko nieprawidłowego widzenia poszczególnych barw. Schorzenie jest dziedziczne. Ponieważ zmutowany gen jest częścią chromosomu X, chorują głównie mężczyźni. Wada polega na zmniejszonej wrażliwości (albo całkowitym jej braku) czopków na barwy czerwoną, zieloną lub niebieską.

Chory nieprawidłowo rozpoznaje barwy albo nie potrafi odróżnić niektórych, nawet bardzo różnych od siebie, kolorów. Rozpoznanie stawia się na podstawie dostępnego i łatwego do wykonania badania wzroku za pomocą tzw. tablic pseudoizochromatycznych (Ishihary). Choroba jest nieuleczalna, może powodować ograniczenia w codziennym życiu albo dyskwalifikować od wykonywania niektórych zawodów.

Podobny efekt przez krótki czas obserwują również osoby, które zażyły naturalne lub syntetyczne środki psychoaktywne albo spożyły dużą ilość absyntu.

Szczególnym przypadkiem ślepoty barwnej jest achromatopsja – choroba, w której chory nie jest zdolny do widzenia barwnego i wszystkie kolory odbiera jako odcienie szarości.

Ślepota rzeczna

Ślepota rzeczna to utrata wzroku będąca częstym skutkiem rozwiniętej infekcji pasożytniczej robakiem Onchocerca. Choroba występuje w rejonach tropikalnych. W Polsce spotykana jest bardzo rzadko – u osób powracających z Afryki Równikowej, Ameryki Środkowej i Południowej oraz z niektórych rejonów Półwyspu Arabskiego.

We wczesnych fazach zakażenie można leczyć antybiotykami, lecz jeśli dojdzie do utraty wzroku, to jest ona zazwyczaj nieodwracalna.

Ślepota starcza

Ślepota starcza to pojęcie utożsamiane zwykle z zaćmą – najczęstszą chorobą powodującą utratę wzroku. Polega ona na zmętnieniu soczewki oka, które uniemożliwia prawidłowe przechodzenie promieni światła przez układ optyczny oka w kierunku siatkówki. Pierwsze próby leczenia chirurgicznego tej choroby podejmowano już w starożytności. Postęp medycyny i techniki mikrochirurgicznej w drugiej połowie XX w. (szczególnie wprowadzenie sztucznych soczewek wewnątrzgałkowych i techniki fakoemulsyfikacji) sprawił, że chory po operacji z bardzo dużym prawdopodobieństwem może odzyskać z dnia na dzień pełną ostrość wzroku.

Niestety w dalszym ciągu obserwuje się znaczą ilość nieodwracalnych, niemożliwych do wyleczenia przypadków utraty wzroku, szczególnie u osób starszych. Przyczyną są najczęściej:

• powikłania cukrzycy,
  
• jaskra (choroba powodująca zanik włókien nerwu wzrokowego, przebiegająca często z podwyższonym ciśnieniem wewnątrzgałkowym),
  
• związane z wiekiem zwyrodnienie plamki żółtej (powodujące bardzo uciążliwe ubytki widzenia centralnego – w miejscu, na które kieruje się spojrzenie),
  
• zanik nerwu wzrokowego.
  

Utrata wzroku z powodu zmniejszenia przejrzystości rogówki (bielmo) to stan, który jest najczęściej powikłaniem urazów. Podstawową metodą leczenia jest przeszczep rogówki, pozwalający w większości sytuacji przywrócić prawidłową funkcję oka.