Instytucjonalna profilaktyka nałogów skoncentrowana jest w praktyce na problemach związanych z nadużywaniem substancji psychoaktywnych. Ma zapobiegać uzależnieniu od alkoholu, narkotyków, dopalaczy, wyrobów tytoniowych, niektórych leków.

Czemu służy profilaktyka uzależnień?

Profilaktyka uzależnień od alkoholu czy narkotyków to szereg działań służących ograniczeniu niebezpieczeństw, jakie pociągają za sobą nałogi. Zalicza się do nich:

• szkody zdrowotne (w obszarze zdrowia fizycznego i psychicznego),
  
• zaburzenia życia rodzinnego i społecznego,
  
• ryzykowne zachowania, niebezpieczne zarówno dla osoby będącej pod wpływem środków psychoaktywnych, jak i jej otoczenia,
  
• osobiste problemy osób uzależnionych, np. konflikty z prawem, trudność ze znalezieniem pracy.

Programy profilaktyki uzależnień nie obejmują działań naprawczych związanych z ewentualnymi konsekwencjami nałogów, a wyłącznie takie, które mają zapobiegać ich rozwojowi.

Polecamy: Leczenie uzależnień – najskuteczniejsze metody i ośrodki

Zobacz film i sprawdź jakie typy uzależnień rozpoznawane są najczęściej:  

Poziomy instytucjonalnej profilaktyki uzależnień

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) wskazuje na potrzebę prowadzenia profilaktyki uzależnień w sposób dostosowany do grupy jej odbiorców. Wyróżnia się trzy obszary oddziaływań – uniwersalny, selektywny i ukierunkowany.

Profilaktyka uniwersalna ukierunkowana jest na całą populację, niezależnie od zagrożenia rozwojem uzależnień u poszczególnych osób. Obejmuje ona przede wszystkim eliminację czynników ryzyka za pomocą działań takich jak:

• zakazy, np. zakaz palenia tytoniu w miejscach publicznych, picia alkoholu w pracy,
  
• regulacje prawne, np. kary za prowadzenie pojazdów czy opiekę nad dziećmi pod wpływem alkoholu,
  
• ograniczenia dostępności substancji psychoaktywnych, np. wydawanie wybranych leków wyłącznie na receptę, zakaz sprzedaży alkoholu osobom nieletnim,
  
• kampanie medialne, np. spoty telewizyjne zachęcające do unikania podróży z kierowcami będącymi pod wpływem alkoholu, billboardy wskazujące na szkodliwość palenia w czasie ciąży,
  
• edukacja, np. profilaktyka uzależnień w szkole w formie zajęć dla młodzieży wchodzącej w okres pierwszych eksperymentów z substancjami psychoaktywnymi, warsztaty dla rodziców uczniów z tej grupy wiekowej.

Selektywna profilaktyka uzależnień to działania ukierunkowane na grupy zwiększonego ryzyka, czyli osoby, które – ze względu na swoją sytuację środowiskową, rodzinną czy zawodową – są narażone na większe od przeciętnego niebezpieczeństwo wystąpienia problemów alkoholowych lub innych nałogów. Do grup takich zaliczają się m.in.:

• dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, zwłaszcza takich, w których występują uzależnienia,
  
• osoby narażone na wysoki poziom stresu związany z wykonywaną profesją, np. policjanci, lekarze,
  
• chorzy cierpiący na zaburzenia psychiczne, np. depresję, nerwicę, schizofrenię,
  
• osoby wychodzące z ośrodków odosobnienia – zakładów karnych, zamkniętych oddziałów leczniczych.
  

Przedstawicieli grup zwiększonego ryzyka zachęca się najczęściej do udziału w zajęciach, których celem jest wzmacnianie zachowań chroniących przed nałogami. Mogą to być np. warsztaty rozwijające umiejętności psychospołeczne albo aktywności stanowiące alternatywny sposób radzenia sobie z napięciami emocjonalnymi.

Za profilaktykę uzależnień uznaje się także strategie ukierunkowane na osoby, u których pojawiają się pierwsze problemy związane z nadużywaniem substancji psychoaktywnych. Jest to tzw. profilaktyka wskazująca. Zakres jej działań obejmuje zwykle zarówno ograniczanie czynników ryzyka, jak i wzmacnianie tych, które mogą chronić przed rozwojem nałogu. Wsparcie w takich przypadkach oznacza niekiedy działania interwencyjne ze strony pracowników socjalnych czy pedagogów. Narażonym na uzależnienia jednostkom zaleca się zwykle indywidualne spotkania konsultacyjne z lekarzem lub psychoterapeutą, odpowiednie lektury czy udział w terapii grupowej. Podjęte działania mają z jednej strony służyć poszerzaniu świadomości problemu, zmianie błędnych przekonań dotyczących używania substancji psychoaktywnych, a z drugiej – wzmacnianiu samooceny czy motywacji, rozwijaniu umiejętności radzenia sobie z emocjami itp.

Profilaktyki uzależnień nie stosuje się wobec chorych, którzy spełniają kryteria diagnostyczne opisane w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 w kategoriach F10-F19, czyli cierpiących na zaburzenia psychiczne i zaburzenia zachowania spowodowane używaniem substancji psychoaktywnych. Leczenie osób uzależnionych (a także postępowanie po zakończeniu terapii, zapobiegające powrotom do nałogu), nie należy do żadnego z poziomów profilaktyki uzależnień.

Polecamy: Współuzależnienie – na czym polega, jak się objawia i jak je leczyć

Profilaktyka uzależnień a wychowanie

Promocja zdrowia czy profilaktyka uzależnień w szkole to działania o szerokim zasięgu i znacznej skuteczności, szczególnie, jeśli realizowane są na podstawie opracowanych naukowo programów i przez osoby posiadające odpowiednie kompetencje w tym kierunku. Wdrażanie tego rodzaju prewencji nie może jednak zastąpić kształtowania odpowiednich wartości i postaw młodych osób w środowisku rodzinnym. Profilaktyce uzależnień służyć powinno przede wszystkim mądre, odpowiedzialne rodzicielstwo, w jakie wpisuje się m.in. poświęcanie dzieciom odpowiedniej ilości uwagi, okazywanie zainteresowania ich problemami, a przede wszystkim – przekazywanie im wzorca życia wolnego od nałogów.