Próba Valsalvy jest wykorzystywana w kardiologii jako niefarmakologiczna metoda postępowania w napadowym częstoskurczu nadkomorowym, szczególnie u młodych osób. Po raz pierwszy próba Valsalvy została zastosowana w XVIII w. we Włoszech celem udrożnienia trąbki Eustachiusza.

Podczas próby dochodzi do zwiększenia się ciśnienia w klatce piersiowej, co prowadzi do znacznych zmian hemodynamicznych i powstania odruchów pochodzących z autonomicznego układu nerwowego.

Na czym polega próba Valsalvy?

Próba Valsalvy polega na wykonaniu mocnego wydechu przy zamkniętej głośni. Dokładnie przebiega to w taki sposób, że chory wykonuje maksymalny wdech, po czym wydycha powietrze przez ustnik połączony z manometrem, aż do osiągnięcia ciśnienia 40 mm Hg przez ok. 20–30 s. Alternatywą może być wydech przez strzykawkę aż do przesunięcia tłoka (używa się zazwyczaj strzykawki o pojemności 10 ml). W praktyce najczęściej chory po prostu wydycha powietrze przy zatkanym nosie i zamkniętych ustach. Jest to powszechne również u osób podróżujących samolotami, ponieważ dochodzi wtedy do udrożnienia trąbki Eustachiusza i wyzbycia się przykrego uczucia zatkania uszu. W efekcie dochodzi do wzrostu ciśnienia w klatce piersiowej. Próba Valsalvy składa się z 4 faz. Każda z nich charakteryzuje się różnymi zmianami ciśnienia, rytmu serca, a także innymi zmianami hemodynamicznymi.

Do oceny zmian hemodynamicznych podczas wykonywania próby Valsalvy stosuje się wskaźnik Valsalvy. Oceniany jest on na podstawie elektrokardiogramu (EKG). Jak wiadomo, zapis EKG składa się z licznych załamków, m.in. załamków R. Lekarz mierzy odległość między tymi załamkami, a wskaźnik Valsalvy to stosunek najdłuższego do najkrótszego odcinka pomiędzy załamkami R.

Częstoskurcz a próba Valsalvy

Serce pracuje dzięki fizjologicznemu rozrusznikowi, czyli układowi bodźcotwórczo-przewodzącemu. Są to komórki wytwarzające i rozprowadzające impulsy elektryczne po sercu, wywołujące jego skurcze. W uproszczeniu układ ten zaczyna się od węzła zatokowo-przedsionkowego, nadającego odpowiedni rytm pracy serca. Impuls przewodzony jest do przedsionków, a dalej przez węzeł przedsionkowo-komorowy do komór serca. Jest to oczywiście uproszczony opis. Na każdym z poziomów może dojść do zaburzenia przewodzenia. Mogą wytworzyć się bloki przedsionkowo komorowe, kiedy to przedsionki pracują szybciej niż komory, niekiedy dochodzi też do nadmiernej stymulacji na którymś z poziomów, co powoduje częstoskurcz lub migotanie.

Napadowy częstoskurcz nadkomorowy jest częstym zaburzeniem rytmu serca, szczególnie występującym u młodych osób. Wyróżnia się następujące postacie:

• częstoskurcz nawrotny w węźle przedsionkowo-komorowym,

• częstoskurcz nawrotny przedsionkowo-komorowy,

• częstoskurcz przedsionkowy,

• częstoskurcz zatokowy.

Ze względu na to, że połączenie przedsionkowo-komorowe jest bogato unerwione i jego działanie zależy od układu autonomicznego, zwiększenie napięcia nerwu błędnego poprzez wykonanie próby Valsalvy może wywołać przerwanie napadu częstoskurczu. Alternatywą do próby Valsalvy jest stosowanie werapamilu, adenozyny bądź beta-adrenolityku, które również wpływają na przewodzenie łącza przedsionkowo-komorowego.

Próba Valsalvy jest niefarmakologiczną metodą leczenia częstoskurczu wykorzystywaną w kardiologii na równi z masażem zatoki szyjnej lub zanurzeniem twarzy w zimnej wodzie. Czasami działa również prowokowanie wymiotów. Jedynym zabiegiem, który musi wykonać lekarz, jest masaż zatoki szyjnej. Pozostałe próby chory może odbyć samodzielnie.

Skuteczność próby Valsalvy

Nie jest to zbyt skuteczny zabieg. Złagodzenie częstoskurczu udaje się osiągnąć u zaledwie 10% chorych. Wprowadza się liczne modyfikacje próby Valsalvy, by zwiększyć jej skuteczność.

Jedno z przeprowadzanych w ostatnim czasie badań wykazało wpływ pozycji ciała na skuteczność próby Valsalvy. Modyfikacja polegała na zmianie pozycji bezpośrednio po próbie z półleżącej na leżącą z nogami uniesionymi pod kątem 45° przez co najmniej 15 s. Okazało się, że ta drobna zmiana wykazała dwukrotne zwiększenie skuteczności próby.