Pojęcie podświadomości kojarzone jest często z koncepcją Zygmunta Freuda – błędnie, ponieważ twórca psychoanalizy nie posługiwał się tym terminem. Wyróżniał za to sfery przedświadomości i nieświadomości. Pierwsza z nich obejmuje informacje, które w danym momencie są nieobecne w polu świadomości, lecz mogą zostać do niego łatwo przywołane. Druga to treści nieakceptowane, wyparte poza sferę ego, powracające do niej poprzez marzenia senne, czynności pomyłkowe czy objawy chorobowe – lęki, natręctwa itd.

Według twórcy pojęcia, Pierre’a Janeta, podświadomość jest tworem patologicznym, który powstaje na skutek urazu i związanej z nim osłabionej zdolności integracji świadomości. Myśli i obrazy o silnym ładunku emocjonalnym odszczepiają się od jaźni i przemieszczają poza jej zasięg, tworząc niekiedy alternatywną osobowość, która przejawia się poprzez stany somnambuliczne lub sny.

Pojęciem podświadomości posługiwał się Carl Gustav Jung. Określał nim część obszaru ludzkiej psychiki, nazywanej nieświadomością indywidualną. Według Junga jest to sfera pierwotna w stosunku do ego, a zarazem oparta na wspólnych dla całej ludzkości archetypach (nieświadomości zbiorowej). Podświadomość powstaje w toku indywidualnego rozwoju i stanowi chaotyczny obszar stłumionych treści – nieakceptowanych społecznie pragnień, popędów, zapomnianych uczuć, fantazji. Mimo ich zepchnięcia poza obszar świadomości, nie pozostają one bez wpływu na życie jednostki.

Czym jest podświadomość?

Klasyczne koncepcje stanowią podstawę najczęściej formułowanej współcześnie definicji, zgodnie z którą podświadomość człowieka to skomplikowana funkcja mózgu, wywierająca ogromny wpływ na kształt życia. Stanowi zbiór wszystkich doświadczeń jednostki, schematów myśli i aktywności, nieuświadamianych na co dzień przekonań czy lęków. Steruje świadomymi działaniami, pozwala na zautomatyzowanie wielu wykonywanych czynności, umożliwia szybkie podejmowanie decyzji.

Pojęcie podświadomości odgrywa kluczową rolę w koncepcjach rozwoju osobistego. Według nich praca z podświadomością może służyć radzeniu sobie z negatywnymi emocjami czy skuteczniejszemu osiąganiu celów. Z koncepcji tych wyłaniają się dwie odmiennie interpretacje fenomenu nieświadomych treści umysłu. Jedna z nich, reprezentowana m.in. przez psychiatrę i badacza świadomości Davida R. Hawkinsa, zakłada, że funkcją podświadomości jest przechowywanie wszystkich minionych doświadczeń, których oceną i analizą może zająć się wyłącznie świadomy rozum. Zgodnie z drugim nurtem myśli, w który wpisuje się słynna „Potęga podświadomości” autorstwa Josepha Murphy’ego, podświadomość jest obszarem, w którym fakty istnieją na równych prawach z wyobrażeniami, a zatem można ją „zaprogramować” tak, by służyła celom jednostki.

Polecamy: Jak działa hipnoza?

Jak działa podświadomość?

Mimo pewnych rozbieżności we współczesnych interpretacjach zjawiska podświadomości istnieje zgoda co do tego, że stanowi ona swego rodzaju magazyn doświadczeń, schematów myślenia i działania, które zostały „wdrukowane” w toku życia jednostki i z których nieustannie czerpie świadoma część umysłu. Podświadomość to zbiór paradygmatów, powstających od najwcześniejszego dzieciństwa na skutek wychowania, edukacji, doznań w relacjach z bliskimi czy grupą rówieśniczą – stopniowo rozwijanych i utrwalanych poprzez powtarzanie ich w codziennym życiu. Umysł mimowolnie wykorzystuje te schematy, ilekroć napotyka podobne okoliczności działania.

W podświadomości nie zachodzą procesy analizy, selekcji czy oceny przechowywanych treści. Informacja raz „zaakceptowana” zostaje tam na zawsze w niezmienionej postaci, o ile nie stanie się przedmiotem dociekań świadomego umysłu. Jeśli zatem w podświadomości jednostki zakorzeniona zostanie wiara we własne możliwości i skłonność do twórczego rozwiązywania problemów, to osobie takiej łatwiej będzie odnosić sukcesy i pokonywać przeszkody na drodze do życiowych celów. Z kolei nieświadomy schemat przewidywania porażki w obliczu nowych wyzwań zdoła uniemożliwić realizację planów nawet najbardziej utalentowanemu człowiekowi. Ów stan rzeczy może zmienić praca nad treścią podświadomości.

Jak wpływać na podświadomość?

Z treścią podświadomości warto pracować tak, by schematy działania, których dostarcza świadomemu umysłowi, służyły ogólnie pojętemu szczęściu i komfortowi jednostki. Zwolennicy koncepcji „programowania” podświadomości proponują szereg metod, za sprawą których w sferę tę „wgrywa się” pozytywne paradygmaty. Dzięki odpowiednim afirmacjom czy autosugestii (powtarzaniu pozytywnych twierdzeń) można stare, destruktywne schematy zastąpić takimi, które pomagają osiągać życiowe sukcesy. 

Przedstawiciele tego nurtu twierdzą nawet, że siłę podświadomości można wykorzystać w samoleczeniu. Zwolennicy teorii, zgodnie z którą sfera nieświadomości stanowi obiektywną „bazę danych”, kształtowaną jedynie poprzez bieżące doświadczenia świadomego umysłu, są nastawieni sceptycznie do koncepcji „programowania”. Twierdzą jednak, że dzięki różnego rodzaju formom pracy z podświadomością (np. terapii, hipnozie) można poszerzać świadomość, tym samym uwalniając się od niezdrowych schematów myślenia i działania.