Płyn mózgowo-rdzeniowy (PMR) to przesącz osocza krwi przepływającej przez sploty naczyniowe komór bocznych mózgu. Dzięki niemu delikatna struktura mózgu jest dobrze chroniona. Nakłucie lędźwiowe pozwala na uzyskanie próbek płynu, które mają często duże znaczenie w diagnostyce schorzeń ośrodkowego układu nerwowego.

Funkcje płynu mózgowo-rdzeniowego

Płyn mózgowo-rdzeniowy powstaje we wnętrzu mózgu (w układzie komorowym) i przepływa do przestrzeni pomiędzy oponami miękką i pajęczą. Wypełniając ją, otacza mózg i sprawia, że jest on zawieszony w cieczy. Dzięki temu powstaje „poduszka wodna”, która chroni tkankę nerwową przed skutkami gwałtownych ruchów i niewielkich urazów głowy.

Przemieszczenie mózgu względem czaszki (będące efektem bezwładności) jest skutecznie spowalniane i amortyzowane. Ważną rolą PMR jest ochrona tkanki nerwowej przed uszkodzeniami wynikającymi z jej własnego ciężaru. Ludzki mózg waży średnio ok. 1400 g. Gdyby całą swą wagą opierał się o podstawę czaszki, doszłoby do niedokrwienia i martwicy jego dolnych partii. Wypór, który (zgodnie z prawem Archimedesa) powstaje dzięki płynowi mózgowo-rdzeniowemu, sprawia, że struktury mózgu pływają w niemal nieważkim stanie i nie są narażone na ucisk.

Jak działa mózg? Dowiesz się tego z naszego filmu

W ciągu doby płyn mózgowo-rdzeniowy jest stopniowo, kilkakrotnie wymieniany – ilość produkowanej cieczy przekracza 3–4 razy ilość znajdującą się jednorazowo w jamie czaszki i kanale kręgowym. Dzięki szybkiemu przepływowi środowisko fizyko-chemiczne tkanki mózgowej jest stałe pod względem odczynu, składu elektrolitowego, zawartości białek itp.

Jednocześnie opływająca korę mózgową ciecz wypłukuje (często toksyczne) produkty przemiany materii. Płyn mózgowo-rdzeniowy wraz z tymi substancjami jest wchłaniany z powrotem do krwi żylnej (głównie w obrębie ziarnistości pajęczynówki). Przestrzeń wypełniona PMR jest też swego rodzaju strefą buforową. Zmiana objętości tej cieczy może kompensować np. chwilowo zwiększone przekrwienie struktur ośrodkowego układu nerwowego albo ich niewielki obrzęk. Gdyby mózg całkowicie wypełniał sztywną czaszkę, każda taka zmiana mogłaby powodować silny ucisk na tkankę nerwową i wystąpienie niebezpiecznych dla życia objawów.

Skład płynu mózgowo-rdzeniowego

Płyn mózgowo-rdzeniowy powstaje w splotach naczyniowych komór bocznych mózgu jako przesącz osocza krwi. Składy tych dwóch płynów są jednak różne. PMR jest bezbarwny i przezroczysty. Poza jonami sodowymi i chlorkowymi zawiera bardzo mało innych elektrolitów typowych dla krwi i płynu międzykomórkowego. Znajdują się w nim pojedyncze monocyty i limfocyty, zawartość białka jest o wiele mniejsza niż w surowicy krwi, a stężenie glukozy – o 1/3 niższe. Białka obecne w PMR to w 2/3 albuminy, a w 1/3 – globuliny.

Badanie płynu mózgowo rdzeniowego i jego wyniki

Badanie płynu mózgowo-rdzeniowego jest bardzo cennym elementem diagnostyki chorób mózgu i opon, często powodujących charakterystyczne zmiany składu tej cieczy. Mogą mieć one charakter:

• ilościowy – zwiększenie się lub zmniejszenie koncentracji niektórych fizjologicznych elementów lub zmiana proporcji pomiędzy nimi,
• jakościowy – gdy w próbce PMR pojawiają się inne elementy – np. erytrocyty, niektóre komórki układu odpornościowego, komórki nowotworowe, nietypowe białka, w przypadku infekcji – bakterie.

Wykonanie pełnej diagnostyki biochemicznej, cytologicznej i immunologicznej PMR pozwala na rozpoznanie m.in. następujących poważnych schorzeń:

• aktywny lub przebyty krwotok podpajęczynówkowy,

• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (w tym infekcji swoistych – kiłowych i gruźliczych),

• nowotwory,

• specyficzne choroby degeneracyjne i zapalne (np. choroba Alzheimera, stwardnienie rozsiane – SM).

Pobranie płynu mózgowo-rdzeniowego do badania

Podstawową metodą pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego do badania jest nakłucie lędźwiowe (punkcja lędźwiowa). Zabiegu dokonuje się w pozycji leżącej na boku lub siedzącej, wprowadzając igłę do przestrzeni podpajęczynówkowej w niższym odcinku lędźwiowym kanału kręgowego. Pobrane próbki PMR są wstępnie oceniane makroskopowo pod względem konsystencji, barwy, przejrzystości, zawartości krwi lub ropy, a następnie trafiają do laboratorium analitycznego.

Punkcja lędźwiowa jest przeciwwskazana u osób z podwyższonym ciśnieniem śródczaszkowym (może wtedy doprowadzić do groźnych powikłań, z zatrzymaniem oddechu i krążenia włącznie), z infekcjami skóry w okolicy lędźwiowej oraz z wadami rozwojowymi lub rozległym zwyrodnieniem kręgosłupa w tym odcinku.

Zobacz nasz film i dowiedz się wszystkiego o układzie nerwowym