Odra to jedna z najbardziej zaraźliwych wirusowych chorób zakaźnych wieku dziecięcego, która jest przenoszona drogą kropelkową. Liczba chorych na odrę w Polsce jest bardzo mała dzięki profilaktyce w postaci szczepień ochronnych. Plamki Koplika to objaw rozwijający się w 2–3 dniu okresu nieżytowego odry. Poprzedzają one wystąpienie wysypki. Alternatywnie określane są także jako plamki Fiłatowa, plamki Koplika-Fiłatowa lub plamki Flindta. Znikają, kiedy choroba jest w okresie najbardziej rozwiniętym.

W przebiegu jakich chorób mogą się pojawić plamki Koplika?

Plamki Koplika (łac. maculae Koplik, ang. Koplik's spots) to objaw charakterystyczny dla odry. Należy do objawów patognomonicznych, które często wystarczają do rozpoznania choroby. Niektórzy badacze stwierdzają obecność plamek Koplika także w zakażeniach parwowirusem B19, który może odpowiadać za powstanie takich chorób jak: rumień zakaźny, niedokrwistość, małopłytkowość, leukopenia, zespół grudkowo-krwotoczny rękawiczek i skarpetek, przełom aplastyczny lub zespół poliartropatii. Do zakażenia może dojść drogą kropelkową lub podczas przetaczania zakażonej krwi. Specjaliści donoszą ponadto, że plamki Koplika mogą towarzyszyć zakażeniu echowirusami (tzw. wirusy ECHO), które odpowiadają za zakażenia układu oddechowego i pokarmowego oraz zapalenie mięśnia sercowego.

Plamki Koplika – jak wyglądają?

Zmiany lokalizują się na przekrwionej błonie śluzowej policzków, zazwyczaj na wysokości dolnych zębów przedtrzonowych i trzonowych, koło ujścia ślinianki przyusznej. Plamki Koplika są niewielkich rozmiarów – osiągają średnio 1–2 mm i mają białe zabarwienie z czerwoną obwódką. W przebiegu odry obserwuje się je zwykle (w 80% przypadków) na 2–3 dni przed pojawieniem się wysypki. Plamki bledną po wystąpieniu wysypki i wkrótce po tym znikają.

Z czego składają się plamki Koplika?

W składzie plamek Fiłatowa-Koplika stwierdza się obecność wysięku surowiczego. Jest to płyn, który powstaje w przebiegu zapaleń. Plamki Koplika pojawiają się, gdy na skutek zwiększenia przepuszczalności naczyń włosowatych przez ściany naczyń krwionośnych przenikają płynne składniki osocza (tzw. plazma to zasadniczy płynny składnik krwi).

Wysięk surowiczy jest mętny, a jego gęstość waha się między 1,018 a 1,025. Znajdują się w nim przede wszystkim: granulocyty (rodzaj leukocytów, czyli krwinek białych), limfocyty (komórki układu odpornościowego), włóknik (tzw. fibryna to proste białko fibrylarne, które tworzy rusztowanie skrzepu, wytrąca się z osocza krwi podczas procesu jej krzepnięcia) oraz komórki wyściółki jam ciała. W obrazie histologicznym plamek Koplika można stwierdzić obecność licznych komórek olbrzymich.

Jakie objawy mogą towarzyszyć plamkom Koplika u chorych na odrę?

Plamkom Koplika towarzyszą zazwyczaj też inne objawy chorobowe, takie jak: wysoka temperatura, silny, suchy kaszel, nieżyt błony śluzowej gardła i nosa, nieżyt spojówek ze światłowstrętem i łzawieniem.

Skąd pochodzi określenie „plamki Koplika”?

Plamki Koplika zawdzięczają swoją nazwę amerykańskiemu pediatrze – Harr'emu Koplikowi, który w 1896 roku w nowojorskim czasopiśmie „Archives of Pediatrics” przedstawił dokładny opis tych wykwitów. Jednakże po raz pierwszy objaw ten został zbadany przez Reubolda z Würzburgam i Johanna Andreasa Murraya. Dodatkowo przed Koplikiem informacje na temat tego objawu pochodziły z 1874 roku od niemieckiego internisty Carla Jakoba Adolfa Christiana Gerhardta, z 1879 roku od duńskiego lekarza Nicolaja Flindta i z 1897 roku od rosyjskiego pediatry Niła Fiodorowicza Fiłatowa.

Na czym polega leczenie i diagnoza plamek Fiłatowa-Koplika w odrze?

Lekarz rozpoznaje plamki Fiłatowa-Koplika pojawiające się w przebiegu odry na podstawie ich charakterystycznego wyglądu. W razie wątpliwości analizuje się obecność wirusa odpowiadającego za odrę w wydzielinie z nosa lub bada krew na obecność skierowanych przeciwko niemu przeciwciał.

Leczenie plamek Koplika polega na leczeniu odry – objaw ustępuje wraz z wyleczeniem choroby, która go wywołała. Nie istnieje jeden skuteczny lek. Należy zwrócić uwagę, że przeciwko odrze w Polsce od 1976 roku dostępne są szczepionki, które podaje się w 13–14 miesiącu życia oraz w 10 roku życia. Ich skuteczność po 2 dawkach wynosi 98%, a odporność utrzymuje się do końca życia. Szczepionki przeciwko odrze wchodzą w skład szczepionki złożonej MMR/Priorix (odra, świnka, różyczka). W razie występowania uciążliwej gorączki można stosować leki przeciwgorączkowe, np. ibuprofen lub paracetamol.

W leczeniu pomocna jest suplementacja witaminą A. Choremu należy podawać dużo płynów i zachęcać go do ciągłego odpoczywania. Dieta powinna zawierać produkty łatwe do przełknięcia. Konieczne jest zadbanie o powietrze w pomieszczeniu, w którym przebywa chory. Należy je często wietrzyć i stosować nawilżacz powietrza, aby nie doszło do dodatkowego podrażnienia błon śluzowych. Odra przebiega zwykle łagodnie lub umiarkowanie. Niebezpieczna jest u pacjentów z niedoborem odporności i u małych, niedożywionych dzieci. W tym przypadku wskazana jest profilaktyka bierna swoistą hiperimmunizowaną globuliną lub gammaglobuliną ludzką. Obecnie, pomimo istnienia skutecznej szczepionki, odra jest jedną z najpoważniejszych przyczyn śmiertelności dzieci w krajach słabo rozwiniętych.

Bibliografia:

1. Groniowski J., Kruś S., Chibowski D., Podstawy patomorfologii: podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa, PZWL, 1991.

2. Tierney L.M., Wang K.C., Images in clinical medicine. Koplik's spots, „New England Journal of Medicine”, 2006, 354(7), s. 740.

3. Zenner D., Nacul L., Predictive power of Koplik's spots for the diagnosis of measles, „Journal of Infection in Developing Countries”, 2012, 6(3), 2012, s. 271–275.

4. Markel H., Koplik's Spots: The Harbinger of a Measles Epidemic, „The Milbank Quarterly”, 2015, 93(2), s. 223–229.

5. Popielska J., Marczyńska M., Wysypki plamisto-grudkowe w infekcjach wirusowych, „Pediatria po Dyplomie”, 2016”, 20(1), s. 41-50.

6. Dzieciątkowski T., Tomaszewska A., Majewska A., Łuczak M., Zakażenia ludzkim parwowirusem B19, „Postępy Mikrobiologii”, 2007, 46(3), s. 203-210.