Plamka ślepa to inaczej tarcza nerwu wzrokowego – brak w jej obrębie receptorów światła, w związku z czym nie odbiera ona impulsów wzrokowych. W odróżnieniu od niej plamka żółta jest miejscem, gdzie wzrok uzyskuje największą rozdzielczość i gdzie rozpoznawane są barwy.

Budowa siatkówki oka

Siatkówka oka to (w pewnym uproszczeniu) błona pokrywająca od wewnątrz ścianę tylnej części gałki ocznej. Jej główną funkcją jest przetwarzanie fal elektromagnetycznych w paśmie widzialnym (czyli światła) na impulsy elektryczne przewodzone przez drogi nerwowe do mózgu. Tam zaś tworzą się wyobrażenia przedmiotów, na które człowiek spogląda. W obrębie siatkówki znajdują się receptory światła – czopki i pręciki. Pierwsze z nich zlokalizowane są w plamce żółtej, drugie – poza nią, na większości siatkówki, z wyjątkiem jej przedniej części (to jej tzw. część ślepa) oraz tarczy nerwu wzrokowego, czyli plamki ślepej.

Czym jest plamka ślepa?

Plamka ślepa to miejsce na siatkówce, które inaczej określa się jako tarczę nerwu wzrokowego. Pierwsze określenie dotyczy fizjologicznych własności tego miejsca, drugie – anatomicznych. Plamka nazywana jest ślepą, ponieważ w jej obrębie nie ma ani czopków, ani pręcików, więc impulsy światła nie są przetwarzane.

Anatomicznie tarcza nerwu wzrokowego jest bardzo ważnym miejscem. To tu zbiegają się włókna nerwowe prowadzące od wszystkich receptorów siatkówki. Łącząc się, tworzą nerw wzrokowy. To właśnie w obrębie plamki ślepej opuszcza on wnętrze oka. Przez tkanki oczodołu (kierując się w stronę nosową) trafia do kanału wzrokowego w kości klinowej i do mózgoczaszki. Skupienie włókien nie pozwala na obecność receptorów, w związku z czym rzutujące się w to miejsce obrazy nie są w żaden sposób przetwarzane i przekazywane do mózgu.

Zobacz także: Jak najskuteczniej leczyć zwyrodnienie plamki żółtej?

Plamka żółta i jej budowa

Plamka żółta to niewielkie miejsce na siatkówce, które swoją nazwę zawdzięcza charakterystycznej barwie – wynikającej ze skupienia w tym obszarze dużej ilości barwnika. Znajduje się na siatkówce dokładnie w osi optycznej wzroku. Są w niej przetwarzane obrazy obiektów, które znajdują się w centrum pola widzenia człowieka – twarz rozmówcy, czytany tekst, obserwowany obszar monitora lub telewizora, daleki przedmiot na horyzoncie czy numer nadjeżdżającego autobusu. Odwzorowanie tych obiektów odbywa się z wielką precyzją i rozdzielczością. Obraz jest bowiem odbierany przez ogromną ilość czopków. Ich trzy rodzaje reagują na barwy niebieską, zieloną i czerwoną, co pozwala na uzyskiwanie widzenia barwnego.

Zaburzenia działania plamki żółtej (o jakimkolwiek podłożu) powodują powstanie tzw. mroczka centralnego, znaczne obniżenie sprawności wzroku i niezdolność do wykonywania precyzyjnych czynności.

Jak zbudowane jest oko? Dowiesz się tego z filmu:

Dlaczego człowiek na co dzień nie widzi, że ma plamkę ślepą?

Plamka ślepa nie pełni żadnej użytecznej funkcji – jest to miejsce, gdzie nie powstaje obraz. Logika podpowiada, że każda osoba powinna dostrzegać miejsce, w którym występuje ubytek obserwowanego obrazu. Ze względu na lokalizację tarczy nerwu wzrokowego miejsce to powinno być widoczne nieco w bok od osi spojrzenia. Nie dzieje się tak jednak z dwóch powodów. Pierwszym jest fakt, że człowiek patrzy zazwyczaj obuocznie. Brak obrazu z plamki ślepej jest kompensowany przez drugie oko dzięki nakładaniu obu obrazów w mózgu. Przy patrzeniu jednym okiem działa inny mechanizm. Mózg, na podstawie swoich doświadczeń i zapamiętanych chwilę wcześniej innych obrazów danego obiektu, „dopowiada sobie”, co powinno znajdować się w „ślepym” miejscu. Dzięki temu człowiek nie ma subiektywnego wrażenia, że obraz jest niepełny.

Test na obecność plamki ślepej

Test na obecność plamki ślepej jest bardzo prosty i może być przeprowadzony samodzielnie przez niemal każdą osobę. Do badania wykorzystuje się biały wzorzec – kartkę, na której w pewnej odległości (kilku centymetrów) umieszcza się krzyżyk i czarną, dużą kropkę. Takie szablony można znaleźć w internecie i albo je wydrukować, albo skorzystać z obrazu wyświetlanego na ekranie. Istotą badania jest taka manipulacja szablonem, by kropka rzutowała się na tarczę nerwu wzrokowego, co spowoduje, że przestanie być widoczna.

Test potwierdzający istnienie plamki ślepej wykonuje się następująco: szablon ustawia się w odległości 20–25 cm od oka – tak, by krzyżyk znajdował się bezpośrednio przed okiem, a czarna kropka z boku, od strony skroniowej. Osoba badana koncentruje wzrok na krzyżyku, a szablon powoli przybliża się do oka. W pewnej odległości (zwykle ok. 15 cm) czarna kropka znika – widoczny jest tylko krzyżyk na białej kartce. Należy pamiętać, że test ten służy jedynie zademonstrowaniu istnienia plamki ślepej, nie ma on natomiast znaczenia w diagnostyce klinicznej.

Bibliografia:

1. F. Czerwiński, A. Krechowiecki, Zarys anatomii człowieka, Warszawa 2018.

2. H. M. Niżankowska, Podstawy okulistyki, Wrocław 2000.