Plama soczewicowata kojarzona jest ze skórą osób starszych lub tych, które w młodości często opalały się na słońcu. Plamy soczewicowate starcze umiejscowione są najczęściej na twarzy, szyi, przedramionach oraz wierzchniej (grzbietowej) części dłoni, czyli obszarach najbardziej wystawionych na promienie słoneczne. Aby zminimalizować ryzyko pojawienia się plam soczewicowatych w dojrzałym wieku, należy już od najmłodszych lat zabezpieczać skórę kremem z wysokim filtrem UVA oraz UVB.
Łagodne i złośliwe plamy soczewicowate
Plamy soczewicowate posłoneczne lubią występować w skupiskach, dlatego na skórze tworzą kolonię. Największym sprzymierzeńcem takich zmian są promienie słoneczne. Zbyt długie opalanie się sprzyja powstawaniu plam soczewicowatych. Komórki skóry po oparzeniu słonecznym zaczynają w sposób patologiczny tworzyć komórki barwnikowe (melanocyty), które przestają pełnić funkcje ochronne ze względu na zaburzenia budowy. Takie plamy mogą z czasem blaknąć. Łagodne zmiany nie wyglądają co prawda estetycznie, ale można pozbyć się ich w prosty sposób za pomocą zabiegów kosmetycznych obejmujących peelingi, mikrodermabrazję, laseroterapię albo zabiegi wybielające. Profilaktycznie nie należy zapominać o codziennej pielęgnacji (zarówno zimą, jak i latem) kremami zawierającymi filtry przeciwsłoneczne.
W niektórych przypadkach plama soczewicowata przekształca się w czerniaka, czyli nowotwór złośliwy skóry. Zdarza się to co prawda rzadko, jednak jak w przypadku każdej zmiany barwnikowej istnieje takie ryzyko. Wyrażenie „plama soczewicowata złośliwa” jest więc niewłaściwe, gdyż zmiana sama w sobie nie jest złośliwa. Jednak czerniak to nowotwór złośliwy, dlatego też każda niepokojąca zmiana powinna być regularnie obserwowana przez dermatologa. Z roku na rok rośnie liczba populacji białej rasy, która doświadcza czerniaka – przez ostatnie 30 lat odsetek ten wzrósł o 4 punkty procentowe w skali roku. Czerniak z plamy soczewicowatej pojawia się najczęściej u ludności zamieszkującej okolice równika – głównie Australię, Nową Zelandię, Florydę, Hawaje, Kalifornię oraz Izrael. Większą predyspozycję do czerniaka mają osoby o bardzo jasnej karnacji, jasnych włosach i oczach, mające piegi.
Plama soczewicowata rozwija się przeważnie na skórze. Należy jednak dodać, że w 10% atakować może również opony mózgowo-rdzeniowe, błony śluzowe oraz gałki oczne. Plamy soczewicowate, podobnie jak inne zmiany barwnikowe, diagnozuje się za pomocą reguły ABCDE, która została stworzona przez Amerykańskie Towarzystwo Nowotworowe. Pod uwagę bierze się asymetrię zmiany (A – asymmetry), linię brzegową plamy (B – border), niejednorodny kolor (C – colour), średnicę (D – diameter) oraz nierówność powierzchni plamy soczewicowatej (E – elevation). Poza testami wykonuje się dermatoskopię, czyli badania mikroskopowe uwidaczniające dokładny obraz zmiany oraz rozłożenie barwnika w naskórku. Dermatoskopia jest również pomocna w ocenie zmian naczyniaków oraz ziarniaków. Liczne plamy soczewicowate bada się często histopatologicznie, pobierając próbkę i poddając ją analizie z przeciwciałami monoklonalnymi – S100 (dodatnimi dla czerniaka).
Jak jest zbudowana i jak działa skóra? Odpowiedź znajdziesz w filmie:
Leczenie plam soczewicowatych
Lekarz dermatolog na podstawie wyników testów podejmuje decyzję o sposobie leczenia plamy soczewicowatej lub czerniaka. W przypadku plamy soczewicowatej leczenie zazwyczaj nie obejmuje zabiegów chirurgicznych, chyba, że dojdzie do transformacji w czerniaka. Wtedy już chirurgia jest podstawową metodą. Chirurg wycina sporą część skóry obejmującą guza z marginesem zdrowej tkanki. Niekiedy usuwa się również okoliczne węzły chłonne. Inną techniką jest perfuzja izolowana, którą stosuje się w przypadku nieoperacyjnych czerniaków. Lekarz za pomocą opaski uciskowej wyłącza zajętą zmianą kończynę z krwiobiegu, po czym dokonuje perfuzji, czyli wlewu leku cytostatycznego, co daje pożądane efekty przy przerzutach do węzłów chłonnych. Chemioterapia jest już znacznie bardziej agresywną formą leczenia czerniaka. W większości przypadków jest to leczenie skojarzone. Niekiedy jako leczenie uzupełniające stosować można radioterapię. Miejsce zmiany skórnej napromieniowuje się dużymi frakcjami fali radiowej (500–600 R) kilka razy tygodniowo.
Najnowocześniejszymi metodami leczenia czerniaka złośliwego skóry są immunoterapia oraz terapia genowa. W pierwszym przypadku terapia obejmuje podanie ciał monoklonalnych, które aktywują limfocyty T cytotoksycznych, indukujących działania, komórek LAK, niszczących zmienione nowotworowo tkanki. Druga metoda z kolei opiera się na zdobyczach nowoczesnej biotechnologii i inżynierii genetycznej. Do komórek rakowych wprowadza się gen MHC klasy I, co powoduje zwiększenie immunogenności raka. Naukowcy nadal pracują nad skuteczną szczepionką przeciwko czerniakowi.