U niektórych dzieci po szczepieniu mogą wystąpić skutki uboczne, czyli tzw. niepożądane odczyny poszczepienne (NOP). Jest to wynik reakcji układu odpornościowego na zawarte w szczepionce wirusy i bakterie. Większość z nich ma łagodny przebieg i ustępuje samoistnie w przeciągu kilku dni. W sporadycznych przypadkach wymagają interwencji lekarza. NOP nie powinny być powodem rezygnacji ze szczepienia.

Pierwsze szczepienie noworodka

Pierwsze szczepienie noworodków wykonuje się po porodzie. W pierwszej dobie życia w szpitalu dziecko szczepi się: 

• przeciw WZW typu B (wirusowe zapalenie wątroby) - podaje się szczepionkę nieżywą w trzech dawkach, w cyklu 0-1-6 miesięcy;
  
• przeciw gruźlicy - szczepionka zawiera żywy, pozbawiony zajadliwości szczep prątka gruźlicy; wykonywana jest razem ze szczepieniem przeciw żółtaczce lub do 12 godzin po nim; wcześniaki szczepi się po osiągnięciu przez nie masy powyżej 2000 g; dzieci urodzone przez matki HIV+ przed szczepieniem poddawane są specjalistycznym badaniom przez lekarza chorób zakaźnych lub lekarza ds. szczepień; po iniekcji pozostaje kilkumilimetrowa blizna na ramieniu.
  

Są to szczepienia obowiązkowe uwzględnione w kalendarzu szczepień.

Powikłania poszczepienne u niemowląt

Niepożądany odczyn poszczepienny to objaw chorobowy pozostający w związku czasowym z wykonanym szczepieniem ochronnym. Najczęściej pojawia się po iniekcji przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi i pneumokokom. Jest odpowiedzią układu odpornościowego noworodka na podane w szczepionce wirusy i bakterie. Ponadto za pojawienie się NOP odpowiadać może nadwrażliwość na wybrane składniki szczepionki lub reakcja na zawarte w niej żywe drobnoustroje

Poważne powikłania poszczepienne są rzadkością. Ryzyko wystąpienia NOP jest znacznie mniejsze niż to wynikające z nieszczepienia dziecka. Szczepienia stanowią najskuteczniejszą i najmniej obciążającą organizm metodę zapobiegania groźnym chorobom.

Zobacz także: Kiedy odroczyć szczepienie dziecka?

Objawy poszczepienne u niemowlaka - niewymagające leczenia

Za najczęstsze powikłania po szczepieniu uważa się gorączkę oraz odczyn (reakcja powstała w miejscu wkłucia igły), który objawia się obrzękiem, zaczerwienieniem i bólem. Noworodek po szczepieniu ochronnym często bywa apatyczny, marudny, osłabiony, ospały. Może odmawiać jedzenia i często płakać. Te objawy można skonsultować z lekarzem podczas kolejnej wizyty.

Dziecku można ulżyć chłodnymi okładami lub częstymi kąpielami w letniej wodzie. Dolegliwości złagodzi okład z sody oczyszczonej. Łyżeczkę sody należy wsypać do połowy szklanki przegotowanej i ostudzonej wody. W tak przygotowanej miksturze zmoczyć gazik, przyłożyć do miejsca wstrzyknięcia i luźno zabandażować. Okład pozostawić do wyschnięcia. Powtarzać dwa razy w ciągu dnia.

Objawy poszczepienne u niemowlaka - poważne powikłania

Znacznie poważniejsze NOP stanowią:

• krew w stolcu, wymioty zawierające żółć, które pojawią się w ciągu miesiąca (szczególnie pierwszego tygodnia) po podaniu szczepionki doustnej,
  
• ciężka natychmiastowa reakcja uczuleniowa objawiająca się omdleniem, zaburzeniami przytomności, kłopotani z oddychaniem, bąblami pokrzywkowymi, zaczerwienieniem skóry, które rozwinęły się do 30 minut po zaszczepieniu,
  
• drgawki w ciągu 48 godzin po szczepieniu,
  
• wysoka gorączka, sięgająca nawet powyżej 40,5°C w ciągu 2 dni po szczepieniu,
  
• zaburzenia przytomności, zmiany zachowania, jak apatia czy brak kontaktu, pojawiające się w ciągu tygodnia po szczepieniu,
  
• trudny do uspokojenia płacz i krzyk, który utrzymuje się 3 godziny w ciągu 48 godzin po szczepieniu,
  
• zmniejszone napięcie mięśni, zwiotczenie ciała, bladość skóry w ciągu 48 godzin po szczepieniu.

Choroba poszczepienna prowadzić może do:

• reakcji anafilaktycznej, nadmiernego pobudzenia akcji serca i obkurczenia oskrzeli,
  
• zaburzeń neurologicznych, jak encefalopatia, zespół nieustannego krzyku, zespół hiperaktywno-hipotensyjny,
  
• zapalenia mózgu i opon mózgowych,
  
• przewlekłego zapalenia stawów,
  
• plamicy małopłytkowej,
  
• neuropatii, paraliżu twarzy, zapalenia nerwu wzrokowego, zespołu Guillaina-Barrégo,
  
• chorób autoimmunologicznych (cukrzyca, toczeń).
  

Poważne powikłania u noworodka należy natychmiast zgłosić specjaliście. Rozwinięcie się NOP uważane jest za podstawę do zastosowania u dziecka innej szczepionki, która zostanie lepiej przyjęta, a w sporadycznych przypadkach wymaga całkowitej rezygnacji ze szczepienia.

Rzetelną rejestrację NOP zaleca Światowa Organizacja Zdrowia. Przedstawione przez rodziców dziecka na konsultacji powinny zostać zgłoszone przez lekarza do stacji sanitarno-epidemiologicznej. Rejestracja NOP gwarantuje monitoring ewentualnych niepożądanych działań po podaniu szczepionek i zapewnienie właściwej opieki medycznej.