Odmrożenie polega na zamarznięciu płynów w tkankach. Komórki odwadniają się, dochodzi do zaburzeń elektrolitowych na poziomie komórkowym i denaturacji kompleksów białkowo-tłuszczowych. Nieprawidłowe udzielenie pierwszej pomocy w odmrożeniu może skutkować utratą odmrożonej części ciała, a także objawami ogólnymi, łącznie ze zgonem.
Rozmrożenie komórek prowadzi do ich zniszczenia i uwolnienia substancji charakterystycznych dla procesów zapalnych. Te substancje odpowiadają za tworzenie się obrzęków, nasilenie niedokrwienia i innych objawów tzw. zespołu poreperfuzyjnego, czyli zespołu objawów wynikających z przywrócenia krążenia w uszkodzonym obszarze. Tworzące się zakrzepy w naczyniach krwionośnych skutkują powikłaniami naczyniowymi. Aktualnie najczęściej odmrożenia rozpoznaje się u bezdomnych, osób po spożyciu alkoholu i przebywających w nieogrzewanych pomieszczeniach, a także uprawiających sporty zimowe i turystykę górską.
Na czym polega pierwsza pomoc przy odmrożeniach?
Pierwsza pomoc w odmrożeniach polega przede wszystkim na ochronie chorego przed wyziębieniem, czyli nadmiernym spadkiem ogólnej temperatury ciała. Dokonuje się tego poprzez zdjęcie wilgotnych ubrań i nałożenie suchych i ciepłych rzeczy bądź okrycie termoaktywną folią. Nie wolno pocierać ani ogrzewać zamarzniętych części ciała. Obszar odmrożenia jest określany raną, należy okryć ją jałowym opatrunkiem i stopniowo ogrzewać wodą o temperaturze około 40°C. Aby zmniejszyć ból, można zastosować ibuprofen lub kwas acetylosalicylowy. Najlepiej jednak w ramach pierwszej pomocy ograniczyć się po prostu do zabezpieczenia chorego i wezwania pogotowia ratunkowego.
Leczenie i pierwsza pomoc medyczna odmrożeń
W ramach pierwszej pomocy medycznej u poszkodowanego należy zastosować profilaktykę przeciwzakrzepową i przeciwtężcową. Inne jest postępowanie chirurgiczne przy odmrożeniach, a inne np. w przypadku oparzeń. Odmrożenia wymagają postawy wyczekującej. Natychmiastowa interwencja chirurgiczna konieczna jest wyłącznie w sytuacji wystąpienia zakażenia. Dopiero w ciągu 5 dni dochodzi do odgraniczenia się tkanki martwiczej.
Jeśli nie ogrzano odmrożonej części ciała w ramach pierwszej pomocy przedmedycznej, stosuje się jak najszybciej ciepłą kąpiel. Jednak należy pamiętać, że kończyna, która jest ogrzewana, nie może dotykać ścian naczynia. Woda może zawierać chlorheksydynę bądź jodynę, co warunkuje dodatkowe odkażenie rany. Konieczne jest odpowiednie nawadnianie poszkodowanego.
Specjalistyczne leczenie odmrożeń obejmuje podawanie leków rozpuszczających skrzepy i terapię hiperbaryczną. Jeśli martwica jest zakażona, konieczna jest pilna interwencja chirurgiczna. W innym przypadku przeprowadza się planową amputację w późniejszym czasie.
Kiedy dochodzi do odmrożenia?
Do odmrożeń może dojść podczas przebywania w temperaturze poniżej 0°C bądź kontaktu bezpośredniego z substancją o niskiej temperaturze. Części ciała mające bezpośredni kontakt z zimnym elementem lub najbardziej narażone na zimne powietrze mają zaburzony przepływ krwi, ponieważ dochodzi w nich do obkurczenia naczyń. Krew ma przez nie utrudniony przepływ, zwiększa się jej lepkość, co sprzyja mikrozakrzepom. Zmiany w naczyniach mogą być odwracalne lub prowadzić do utrwalonych, martwiczych zmian w odmrożonej części ciała, dlatego szybkie udzielenie pierwszej pomocy może zapobiec powikłaniom odmrożeń i utracie danej części ciała.
Podobnie jak w przypadku oparzeń, odmrożenia dzieli się według czterostopniowej skali:
- stopień I – obejmuje powierzchowne warstwy skóry, objawem jest zaczerwienienie i możliwa miejscowa przeczulica;
- stopień II – odmrożenie obejmuje pośrednią grubość skóry, tworzą się surowicze lub surowiczo-krwiste pęcherze, a czucie bólu od tego stopnia wzwyż jest zniesione;
- stopień III – odmrożenie obejmuje pełną grubość skóry, staje się ona blada i woskowa;
- stopień IV – odmrożenie sięga głębszych tkanek niż skóra, tworzy się martwica.
Dlaczego ważna jest szybka pomoc przy odmrożeniach?
Pierwsza pomoc w odmrożeniach ma przede wszystkim na celu zapobiegnięcie powikłaniom, a mianowicie:
- miejscowej przeczulicy bądź utracie czucia;
- zapaleniu tkanek sąsiadujących, w tym stawów;
- martwicy i zakażeniu;