W profilaktyce zapalenia osierdzia należy poddawać się regularnym badaniom lekarskim, w szczególności kiedy przechodzi się choroby będące czynnikiem ryzyka wystąpienia schorzenia. Aby uchronić się przed zaburzeniem funkcjonowania worka osierdziowego, trzeba również odpowiednio leczyć wszelkiego rodzaju infekcje, zarówno bakteryjne, jak i wirusowe.

Co to jest osierdzie serca?

Osierdzie to cienka, gładka błona otaczająca mięsień sercowy. Jest ono umocowane w obrębie przepony, mostka i kręgosłupa za pomocą więzadeł. Osierdzie podzielone jest na dwie warstwy – trzewną oraz ścienną. Trzewna, składająca się z jednej warstwy komórek, położona jest wprost na sercu. Odpowiedzialna jest za wydzielanie płynu fosfolipidowego w worku osierdziowym. Ciecz minimalizuje ocieranie się obydwu warstw osierdzia o siebie. Ilość płynu u zdrowego człowieka wynosi 50 ml. Ciśnienie, jakie panuje w worku osierdziowym, powinno wynosić 0 mmHg i jest stałe do momentu napełnienia się worka osierdziowego płynem z fosfolipidami. Przekroczenie objętości cieczy powoduje silny wzrost ciśnienia, co prowadzi do zmniejszenia wartości rozkurczowej komór serca. Przyczyną takiego stanu jest najczęściej mała elastyczność warstwy ściennej osierdzia oraz sztywność worka osierdziowego.

Osierdzie – funkcje

Worek osierdziowy utrzymuje mięsień sercowy w stałej pozycji i zapobiega zmianom jego położenia, np. na skutek aktywności fizycznej czy zmiany ułożenia ciała. Płyn osierdziowy wytwarzany przez warstwę trzewną zabezpiecza przed tarciem w czasie ruchów mięśnia sercowego.

Choroby osierdzia – zapalenie osierdzia

Do zapalenia osierdzia dochodzi najczęściej w wyniku infekcji. Powstający w wyniku zakażenia stan zapalny doprowadza do produkcji nadmiaru płynu. Stan zapalny najczęściej rozprzestrzenia się i obejmuje kolejne warstwy serca, a nie tylko worek osierdziowy. Na skutek schorzenia może dojść do zapalenia mięśnia sercowego, wsierdzia czy innych części ciała. Zbierający się płyn powoduje ucisk serca oraz zaburza jego prawidłowe funkcjonowanie.

Zapalenie osierdzia – przyczyny

Ostre zapalenie osierdzia najczęściej powoduje zawał serca oraz powikłania po operacji chirurgicznej w obrębie mięśnia sercowego. Inne powody stanu zapalnego to:

• infekcje wirusowe i bakteryjne,
  
• mocznica, którą może spowodować przewlekła niewydolność nerek w zaawansowanym stadium,
  
• nowotwór,
  
• reumatoidalne zapalenie stawów,
  
• niedoczynność tarczycy,
  
• choroby tkanki łącznej,
  
• promieniowanie elektromagnetyczne,
  
• stosowanie niektórych leków, np. moczopędnych.
  

Objawy zapalenia osierdzia

Głównym objawem stanu zapalnego osierdzia jest ostry ból w klatce piersiowej. Nasila się on zazwyczaj przy kaszlu, a łagodzi się w pozycji siedzącej. Ból klatki piersiowej może mieć formę ucisku i promieniować do pleców lub brzucha.

Zapalenie osierdzia – leczenie

Charakterystyczne tarcie osierdziowe można wykryć za pomocą badania stetoskopem. Aby ustalić przyczynę stanu zapalnego osierdzia, pobiera się do badań płyn osierdziowy. Ponadto lekarz zleca pacjentowi wykonanie echokardiografii, czyli echa serca, elektrokardiografii (EKG), prześwietlenia klatki piersiowej, a także badania krwi. W przypadku wystąpienia zapalenia osierdzia podnosi się poziom białka C-reaktywnego oraz OB.

Metodą leczenia zapalenia osierdzia, w przypadku nagromadzenia się za dużej ilości płynu wysiękowego, jest perikardiocentezy. W czasie zabiegu nakłuwa się worek osierdziowy i zmniejsza nadmierną ilość zalegającej cieczy. Leczenie farmakologiczne polega na podawaniu leków przeciwzapalnych, a czasami antybiotyków bądź sterydów.

Powikłania zapalenia osierdzia

Ostre zapalenie osierdzia może prowadzić do zbyt intensywnego wydzielania się płynu osierdziowego, co jest czynnikiem ryzyka wystąpienia tamponady osierdzia. Powikłaniem po wystąpieniu stanu zapalnego w obrębie mięśnia sercowego jest również zaciskające zapalenie osierdzia. Tamponada osierdzia to stan, w którym za duża ilość płyny wysiękowego w worku osierdziowym wywiera silny ucisk na serce. Mięsień sercowy nie jest w stanie pompować potrzebnej do prawidłowego funkcjonowania krwi, co stanowi bezpośrednie zagrożenie życia dla człowieka. Zaciskające zapalenie osierdzia wymaga wykonania perikardiektomii. Jest to zabieg, częściowego lub całkowitego, chirurgicznego usunięcia worka osierdziowego, aby umożliwić sercu prawidłową pracę.