Opioidy stanowią ważny składników niektórych leków przeciwbólowych. W chorobach związanych z ogromną bolesnością sięga się po leki z kodeiną lub morfiną. Razem z heroiną tworzą zestaw najbardziej znanych substancji opioidowych.
Czym są opioidy?
Opioidy to nie tylko opioidowe leki przeciwbólowe, choć najczęściej tę nazwę stosuje się właśnie na określenie produktów farmakologicznych, których celem jest hamowanie przekazywania informacji bólowych w układzie nerwowym. Trzeba jednak pamiętać, że opioidy to substancje działające na receptory opioidowe, które występują także naturalnie w ludzkim organizmie. Opioidami są peptydy, takie jak: endorfiny, dynorfiny oraz enkefaliny. Opioidy były znane około 300 lat p.n.e., natomiast ich produkcja pojawiła się dopiero w XX wieku. Leki opioidowe powstają na bazie substancji opioidowych, takich jak:
- kodeina,
- morfina.
To pochodne opiatów, a więc substancje otrzymywane chemicznie z psychoaktywnych alkaloidów opium. Opioidy, zarówno te naturalnie występujące w ludzkim organizmie, jak i otrzymywanie chemicznie, działają na receptory opioidowe odpowiedzialne m.in. za poziom odczuwanego bólu i przekazywania informacji o nim w układzie nerwowym.
W jaki sposób bezpiecznie przyjmować leki? Zobaczcie sami:
Jak działają leki opioidowe?
Opioidowe leki przeciwbólowe, ze względu na powinowactwo z naturalnymi opioidami występującymi na neuronach w okolicach mózgu i rdzenia kręgowego (ośrodkowy i obwodowy układ nerwowy), blokują działanie receptorów opioidowych (μ-mi, δ-delta i κ-kappa), w wyniku czego nie dochodzi do przekazywania impulsów bólowych. Różny jest stopień działania opioidowych leków przeciwbólowych. Światowa Organizacja Zdrowia stworzyła tzw. drabinę analgetyczną:
- 1. stopień – leki pierwszego rzutu o słabym działaniu przeciwbólowym, np. niesteroidowe leki zapalne,
- 2. stopień – słabe opioidowe leki przeciwbólowe (m.in. z kodeiną i traumadolem),
- 3. stopień – opioidowe leki przeciwbólowe o silnym działaniu (zawierające morfinę, fentanyl, petydynę).
Nie każdy lek opioidowy w taki sam sposób działa na układ nerwowy:
- Niektóre leki doprowadzają do hiperpolaryzacji komórki nerwowej, w wyniku której zmniejszona zostaje pobudliwość komórki i zablokowane zostaje przewodzenie różnych bodźców, m.in. bólowych.
- Część leków zmniejsza wychwyt zwrotny niektórych neuroprzekaźników (np. serotonina, noradrenalina).
- Część leków opioidowych wpływa tylko na jeden receptor (morfina wiąże się tylko z receptorem μ).
- Niektóre leki działają na wszystkie receptory opioidowe (tramadol ma słabsze działanie od morfiny, lecz jest ono szersze).
Leki opioidowe – zastosowanie
Leki opioidowe w leczeniu bólu wykorzystuje się w sytuacji, gdy występujące dolegliwości bólowe są nie do opanowania z wykorzystaniem słabszych leków należących do innych typów. Sięga się po nie w przypadku bólu towarzyszącego niektórym typom chorób nowotworowych. Podaje się je także po rozległych urazach oraz poważnych zabiegach operacyjnych. Leki opioidowe mogą również przyjmować pacjenci z zawałem serca lub obrzękiem płuc. W praktyce medycznej po leki opioidowe sięga się również w innych przypadkach, niezwiązanych wprost z leczeniem bólu:
- Stosuje się je w premedykacji przed niektórymi zabiegami operacyjnymi.
- Metadon pomaga w leczeniu uzależnienia od heroiny (pochodnej morfiny).
- Opioidy sprawdzają się także w leczeniu biegunek (loperamid działa na receptory obecne w ścianach przewodu pokarmowego).
Zobaczcie, do czego może doprowadzić przedawkowanie leków, także tych bez recepty:
Uzależnienie od opioidów i inne skutki uboczne
Opioidowe leki są bardzo skuteczne w hamowaniu bólu, natomiast ich dłuższe zażywanie wiąże się z ryzykiem uzależnienia. Lekarze podkreślają jednak, że w większości przypadków korzyści płynące z ograniczenia ogromnego bólu zdecydowanie przewyższają ryzyko uzależnienia. Największe ryzyko niesie za sobą stosowanie opioidów dla uruchomienia ich euforycznego działania.
Szczególnie silne leki opioidowe wiążą się z wysokim ryzykiem skutków ubocznych terapii opioidowej. Do często występujących objawów należą:
- zaparcia,
- nudności i wymioty,
- nieuzasadniona euforia,
- senność lub bezsenność,
- świąd skóry,
- spadek apetytu,
- suchość w ustach,
- zaburzenia koncentracji.
Zatrucie opioidami stanowi poważne zagrożenie dla ludzkiego zdrowia. W takim przypadku pacjent natychmiast powinien znaleźć się w szpitalu, gdzie podana mu zostanie odtrutka. Opioidy mogą prowadzić także do depresji oddechowej, czyli całkowitego zatrzymania oddechu. Zaburzeniom oddychania mogą towarzyszyć także inne objawy zatrucia opioidami:
- senność,
- spowolnienie pracy serca,
- szpilkowate źrenice,
- hipotensja,
- zawroty głowy,
- nudności i wymioty, zatrzymanie perystaltyki.
Bibliografia:
- 1W. Kostowski, Z. S. Herman: Farmakologia. Podstawy farmakoterapii, tom II, s. 23. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2008.
- W. Traczyk, A. Trzebski: Fizjologia człowieka z elementami fizjologii stosowanej i klinicznej, wyd. III, s. 247. Wydawnictwo PZWL, Warszawa 2007.