Oparzenia mogą być spowodowane przez różne czynniki – termiczne, chemiczne (kwasem lub zasadą) lub fizyczne (na przykład promieniowaniem o wysokiej energii). Każdy z tych rodzajów ma swoją specyfikę. Największy problem kliniczny stanowią jednak, ze względu na częstość występowania, urazy termiczne.

Wpływ wysokiej temperatury na organizm człowieka

Wysoka temperatura może oddziaływać na organizm na wiele sposobów. Najczęstszą formą jest kontakt powłok ciała z cieczami o wysokiej temperaturze. Działają one lokalnie, nie powodując zwykle skutków ogólnoustrojowych, o ile powierzchnia kontaktu z płynem jest ograniczona.

Cięższe skutki przynosi ekspozycja na otwarty ogień lub gorące powietrze (pożar, wybuch itp.). Oparzenia obejmują wtedy nie tylko powłoki, ale również (na skutek oddychania) płuca i drogi oddechowe. Niekiedy prowadzi to do szybkiego powstania niewydolności oddechowej, obrzęku płuc, a w efekcie nawet do śmierci. Działanie gorącego powietrza może być przyczyną powstawania bardzo rozległych oparzeń powłok, co jest w przypadku rozległego urazu przyczyną wstrząsu, ciężkich zaburzeń równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej, poważnych wtórnych infekcji skóry, a niekiedy nawet śmierci chorego.

Niebezpieczne dla wzroku osoby podlegającej urazowi termicznemu są oparzenia rogówki. Prowadzą one najczęściej do powstawania blizn, które powodują zmętnienie tej przejrzystej struktury i utrudniają widzenie. Oparzenie centralnej części rogówki (obejmujące oś widzenia gałki ocznej) może być przyczyną ciężkiego upośledzenia lub utraty wzroku i zmuszać do wykonania przeszczepu tej struktury oka.

Osobnym zagadnieniem są zbliznowacenia tworzące się w procesie gojenia rozległych oparzeń. Mogą być one przyczyną przykurczów kończyn, upośledzać funkcję ręki, a w przypadku oparzeń szyi – ruchomość głowy. Oparzenia powiek są niebezpieczne dla oka, gdyż mogą powodować jego wysychanie i degenerację rogówki. Równie ważnym aspektem zbliznowaceń i przebarwień pooparzeniowych jest to, że mogą być przyczyną poważnego defektu estetycznego oraz wtórnego obniżenia samooceny i depresji.

Ocena ciężkości oparzeń w stopniach

Skala do oceny oparzeń w stopniach opiera się na zmianach, jakie zaszły w tkankach w miejscu zadziałania impulsu termicznego. Oparzenia dzieli się zwykle na trzy stopnie ze względu na głębokość powstałych uszkodzeń.

Przy oparzeniu I stopnia zmiany obejmują jedynie naskórek. Jego objawem są zaczerwienienie i ból. Pełna regeneracja następuje w ciągu kilku dni.

Oparzenia II stopnia dotyczą już nie tylko naskórka, ale i skóry właściwej. Zmiany powierzchowne (IIA) nie obejmują całej tej warstwy. Obserwuje się pęcherze, a wypełniająca je treść ma charakter surowiczy. Wchłaniają się one i goją w ciągu 2–3 tygodni, zwykle nie pozostawiają śladów. Zmiany głębokie (IIB) dotyczą całej grubości skóry właściwej. Powodują zbielenie skóry, która pozostaje zaczerwieniona jedynie w okolicy cebulek włosowych. Uszkodzeniu ulegają w tym przypadku czuciowe zakończenia nerwowe, więc ból jest w takich przypadkach słabszy niż przy urazie stopnia I lub IIA. Po kilkutygodniowym gojeniu skóry pozostają blizny i przebarwienia.

Oparzenia III stopnia sięgają do tkanki podskórnej, uszkadzają naczynia i nerwy. Skóra ulega martwicy, jest twarda i wyschnięta, jej kolor może zmieniać się od białawego, przez beżowy, po ciemnobrunatny. Proces gojenia jest długotrwały. Jeśli nie wykona się przeszczepu skóry, w miejscu oparzenia pojawiają się duże, ściągające blizny. W niektórych sytuacjach dochodzi do zwęglenia tkanek oraz oparzenia mięśni i kości. Część klinicystów zalicza takie urazy do III stopnia, a niektórzy opisują je jako oparzenia IV, V a nawet VI stopnia.

Zobaczcie na filmie, jak wyglądają oparzenia:

Określanie rozległości oparzenia

Rozległość oparzenia (mająca wpływ na przebieg leczenia i rekonwalescencji) określa się najczęściej, korzystając z tzw. reguły dziewiątek. Pozwala ona bardzo szybko oszacować, jaki procent skóry został oparzony.

Uznaje się (w pewnym przybliżeniu), że 9% powierzchni ciała dorosłego człowieka stanowi każda z następujących struktur:

• głowa,
  
• przednia powierzchnia klatki piersiowej,
  
• tylna powierzchnia klatki piersiowej,
  
• przednia powierzchnia brzucha,
  
• tylna powierzchnia brzucha,
  
• przednia powierzchnia każdej kończyny dolnej,
  
• tylna powierzchnia każdej kończyny dolnej,
  
• każda kończyna górna,
  

Przyjmuje się też, że krocze to 1% całkowitej powierzchni ciała.

Ocena ciężkości oparzeń

Na podstawie ocen dokonanych według obu powyższych skal ocenia się oparzenia jako lekkie, średnio ciężkie i ciężkie. Pozwala to na kompleksową ocenę zagrożenia życia i zdrowia chorego. Tak samo poważnie traktuje się na przykład dwa średnio ciężkie oparzenia:

• uraz I lub II stopnia, który obejmuje min. 30% powierzchni ciała,
  
• zmiany III stopnia na 5% skóry.
  

Jeżeli w trakcie pobytu na słońcu nie dojdzie do udaru słonecznego, oparzenia słoneczne, mimo swojej uciążliwości i bolesności, zalicza się zwykle do oparzeń lekkich. Wynika to z faktu, że, choć mogą obejmować dość dużą powierzchnię, zmiany na skórze są najczęściej powierzchowne. Kwalifikują się do oparzeń I stopnia lub niekiedy – gdy pojawią się pęcherze – do II stopnia.

Dowiedzcie się także, na czym polega leczenie bardzo rozległych oparzeń: