Odleżyny to schorzenie, które w Polsce dotyczy co roku nawet 270 tysięcy pacjentów. Problem ten może pojawić się u osoby w każdym wieku, ale częściej na powstawanie odleżyn narażone są osoby powyżej 75 roku życia (ze względu na fizjologiczny spadek kolagenu w skórze i jej większą podatność na uszkodzenia), osoby z zaburzeniem czucia lub pozostające w długotrwałym unieruchomieniu. Odleżyny mogą pojawiać się, w zależności od stanu pacjenta, jego mobilizacji i pielęgnacji skóry – od kilku do kilkudziesięciu godzin, a jej przyczyny są dwojakie: związane ze stanem pacjenta lub zewnętrzne, z nim niezwiązane. Obecnie na rynku jest wiele możliwości zapobiegania odleżynom, takich jak maści na odleżyny, materace czy plastry.

Odleżyny – definicja według NPUAP-EPUAP *

Odleżyna jest umiejscowionym uszkodzeniem skóry i/lub głębszej tkanki, które zwykle pojawia się na wypukłości kostnej w wyniku ucisku lub połączenia ucisku i rozrywania. Z odleżynami wiąże się także pewna liczba sprzyjających lub niejasnych czynników, których znaczenie należy jeszcze wyjaśnić.

Jak powstają odleżyny?

Odleżyny powstają wtedy, kiedy siła mechaniczna (ścieranie) działa na skórę, powodując długotrwały lub krótki, ale stale powtarzający się, ucisk. Na przykład kiedy szkielet przesuwa się w dół łóżka pod wpływem grawitacji, a skóra, pośladki i plecy, w wyniku ściągnięcia czy skręcenia, w górę. Ucisk ten powoduje zamknięcie światła naczyń krwionośnych, co skutkuje niedostatecznym przepływem płynu ustrojowego przez tkankę lub narząd (perfuzję). Niedotlenione i niedożywione tkanki gromadzą substancje toksyczne, co z kolei uruchamia proces obronny organizmu, czyli rozszerzenie naczyń krwionośnych w celu usunięcia toksycznych substancji. Niedotlenione komórki rozpadają się i dochodzi do martwicy.

Odleżyny – stopnie

NPUAP-EPUAP (European Pressure Ulcer Advisory Panel – National Pressure Ulcer Advisory Panel) wyróżnił cztery stopnie odleżyn:

• stopień I: nieblednący rumień,
  
• stopień II: zmniejszona grubość,
  
• stopień III: pełna utrata grubości skóry,
  
• stopień IV: pełna utrata grubości tkanki.
  

O stopniu pierwszym odleżyn mówimy, kiedy skóra jest nieuszkodzona, ale zaczerwieniona, zwykle pojawia się wypukłość kostna. Miejsce to może być bolesne, miękkie i chłodne, zimne lub ciepłe. Stopień drugi jest wtedy, kiedy następuje częściowa utrata grubości skóry właściwej, co wygląda jak płytki wrzód z czerwono-różowym dnem. W stopniu trzecim może być widoczny tłuszcz, ale kość, ścięgno i mięsień nie są widoczne. W stopniu czwartym mamy do czynienia z tzw. otwartą raną, gdzie widoczne są kość, ścięgno i mięsień.

Odleżyny – gdzie mogą się pojawić?

Miejsca, w których pojawiają się odleżyny, zależą od pozycji, w jakiej chora osoba zostaje unieruchomiona. Jeśli leży na plecach, odleżyny mogą pojawić się w okolicach kości ogonowej, tyłu głowy, łopatek, łokci i na piętach. Jeśli pozycja stała jest na boku, wówczas do dolegliwości może dojść na uszach, ramionach, biodrach, zewnętrznej i wewnętrznej stronie kolan i kostek. U osób, u których unieruchomienie jest w pozycji siedzącej (np. na wózku inwalidzkim), odleżyny mogą wystąpić na pośladkach, rękach i piętach. Czynniki ryzyka wystąpienia odleżyn dzielimy na dwie grupy: zależne i niezależne od pacjenta. Do tych pierwszych zaliczamy między innymi stan skóry, nieprawidłową masę ciała, choroby naczyniowe mózgu, cukrzycę, anemię, unieruchomienie spowodowane złamaniem, chemioterapię i gorączkę. Z kolei zewnętrzne przyczyny to wilgoć, odzież, pościel, brak odpowiedniej wentylacji, starcie, urazy, stosowane leki (np. sterydy), zła pielęgnacja, opieka pielęgniarska i brak odpowiednich opatrunków.

Odleżyny – leczenie

Przy leczeniu odleżyn bardzo istotna jest profilaktyka, czyli zapobieganie ich powstawaniu, ocenianie ryzyka wystąpienia odleżyn i leczenie choroby podstawowej. Przede wszystkim należy szczególnie dbać o miejsca z wystającymi kośćmi, jak kolana, łokcie czy kostki i w miarę możliwości eliminować lub łagodzić ucisk na newralgiczne punkty. W leczeniu odleżyn ogromne znaczenie ma również odpowiednia dieta. Należy zapewnić odpowiednią ilość kalorii, dieta powinna być bogata w białka, witaminy i minerały. Bardzo ważne jest odpowiednie nawodnienie. Kolejnym krokiem jest pielęgnacja ran. Maści, opatrunki czy specjalne materace na odleżyny czasem nie wystarczają. Jeśli w ranie pojawi się czarna lub żółta martwica, konieczne może być usunięcie jej chirurgicznie. Odleżyny należy regularnie czyścić i zmieniać opatrunki (opatrunki do ran głębokich i zakażonych).

Profilaktyka przeciwodleżynowa

Profilaktyka odleżyn powinna być stosowana od momentu objęcia osoby opieką medyczną. Personel medyczny musi przede wszystkim ocenić ryzyko pojawienia się ran. Ocenić stan skóry – skóra słabsza, cieńsza jest bardziej podatna na odleżyny. Konieczna jest odpowiednia pielęgnacja skóry, częste zmienianie pozycji osoby unieruchomionej, tak aby zapobiec otarciom mechanicznym. Pomocą w walce z tych schorzeniem są materace przeciwodleżynowe, specjalne poduszki czy specjalne plastry na odleżyny.

Bibliografia:

* European Pressure Ulcer Advisory Panel and National Pressure Ulcer Advisory Panel. Prevention and treatment of pressure ulcers: quick reference guide. Washington DC: National Pressure Ulcer Advisory Panel; 2009.