Neuroleptyki nazywane są także lekami przeciwpsychotycznymi. Stosuje się je w leczeniu zaburzeń psychicznych – schizofrenii oraz pozostałych psychoz. Stosowany jest podział na neuroleptyki klasyczne I generacji oraz neuroleptyki atypowe II generacji.
Co to są neuroleptyki? Działanie
Neuroleptyki zostały wprowadzone do lecznictwa na początku lat 50. XX w. przez francuskich lekarzy: Pierre’a Denikera oraz Jeana Delay’a. Pierwszym neuroleptykiem na rynku farmaceutycznym była chloropromazyna – stosowany do dziś organiczny związek chemiczny o działaniu uspokajającym, przeciwpsychotycznym, przeciwautystycznym.
Wszystkie neuroleptyki (atypowe i klasyczne) wykazują silne działanie uspokajające. Dzieje się tak za sprawą hamowania aktywności komórek nerwowych wobec procesów oddechowych, a także zahamowania aktywności komórek nerwowych, powiązanych z dopaminą, serotoniną, histaminą, adrenaliną i w niektórych przypadkach również z acetylocholiną.
Stosowanie neuroleptyków prowadzi do zablokowania głównie receptorów dopaminergicznych D2, które znajdują się w ośrodkowym układzie nerwowym. Niestety, wiele mechanizmów wywołanych stosowaniem neuroleptyków nie zostało do końca poznanych. Jednym z nich jest podstawowy skutek działanie neuroleptyków, czyli efekt antypsychotyczny. Pomimo wielu badań psychiatrzy nadal nie wiedzą, dlaczego ograniczenie aktywności wspomnianego neuroprzekaźnika – dopaminy – powoduje zahamowanie objawów psychozy. Neuroleptyki wpływają głównie na aktywność układu nigrostriatalnego, układu limbicznego i kory przedczołowej. Zmniejszają częstotliwość występowania wytwórczych objawów schizofrenii, czyli m.in. urojeń, zaburzeń emocjonalnych, nadpobudliwości. W o wiele mniejszym stopniu neuroleptyki wpływają na tzw. deficytowe objawy schizofrenii, czyli dystans społeczny, problem „pogmatwanych myśli”, wąskiego zakresu uwagi.
Podział neuroleptyków
Jak podkreślają psychiatrzy, neuroleptyki dzieli się na podstawowe dwie grupy. Wyróżnia się neuroleptyki klasyczne (zwane także neuroleptykami I generacji, neuroleptykami typowymi lub neuroleptykami LPP) oraz neuroleptyki atypowe (nazywane neuroleptykami II generacji, neuroleptykami atypowymi oraz neuroleptykami LPP II). Wśród neuroleptyków I generacji wyróżnia się pochodne fenotiazyny (m.in. chloropromazyna, perfenazyna, pipotiazyna, tiorydazyna), pochodne tioksantenu (m.in. chlorprotiksen, fluprotiksen, klotiksamid, teflutiksol), benzamidy (tiapryd, sulpiryd) oraz pochodne butyrofenonu (m.in. droperidol i haloperidol).
Neuroleptyki atypowe zostały wprowadzone mniej więcej 20 lat temu. W przeciwieństwie do neuroleptyków klasycznych mają większą skuteczność w leczeniu schizofrenii lekoopornej, wykazują o wiele mniejszy wpływ na układ pozapiramidowy (nie wywołują typowych skutków ubocznych dla neuroleptyków I generacji), mają minimalny wpływ na stężenie prolaktyny we krwi, wykazują skuteczność w leczeniu wytwórczych i negatywnych objawów schizofrenii (omamy, anhedonia, zaburzenia myślenia abstrakcyjnego, niska emocjonalność, urojenia). Wśród neuroleptyków atypowych można wyróżnić m.in. iloperidon, klozapinę, asenapinę, amisulpryd, arypiprazol, blonanserynę, zotepinę, melperon, lurasidon, kwetiapinę, olanzapinę i wiele innych. Neuroleptyki, zarówno I, jak i II generacji, występują w postaci doustnej: tabletek, szybko rozpuszczalnych tabletek, płynu, a także iniekcji krótko działających oraz iniekcji długo działających.
Skutki uboczne neuroleptyków
Niestety, stosowanie pomocnych w leczeniu schizofrenii i innych zaburzeń psychotycznych leków powoduje szereg skutków ubocznych. W przypadku długotrwałego stosowania neuroleptyków może dojść do trwałych zmian i uszkodzeń w strukturze mózgu, nasilenia leczonej depresji, wywołania depresji polekowej, zaburzeń pamięci, zaburzeń świadomości oraz epizodycznych napadów drgawkowych, które w zależności od stosowania danego rodzaju neuroleptyków mogą uaktywniać się nawet u co piątej osoby. Częstym skutkiem ubocznym stosowania neuroleptyków jest sedacja, czyli upośledzenie sprawności psychofizycznej. W przebiegu sedacji obserwuje się nieustanną senność, znaczny spadek koncentracji, utratę zdolności zapamiętywania. Nieco rzadszymi działaniami niepożądanymi w stosowaniu neuroleptyków są: bezsenność, napadowe skurcze mięśni (dystonie), uczucie pobudzenie, złośliwy zespół neuroleptyczny, parkinsonizm, dyskinezy zbliżone objawami do ruchów pląsawiczych.
Bibliografia
1. Alasdair D., Psychiatria, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009.
2. Bilikiewicz T., Psychiatria kliniczna, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1998.
3. Korzeniowski L., Pużyński S. (red), Encyklopedyczny słownik psychiatrii, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1986.
4. Seligman M.E., Walker E.F., Rosenhan D.L., Psychopatologia, Zysk i S-ka, Poznań 2003.
5. Wciórka J., Pużyński S., Rybakowski J., Psychiatria, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2012.