Niedobór żelaza jest najczęstszym deficytem żywieniowym na świecie. Żelazo należy do pierwiastków śladowych warunkujących prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Jego niedobór pociąga za sobą liczne objawy. Okresy predysponujące do wystąpienia takiego stanu to ciąża, dojrzewanie, przekwitanie, starość i okres niemowlęcy.

Niedobór żelaza – objawy neurologiczne

W wyniku niedoboru żelaza rozwijają się objawy neurologiczne, zwłaszcza zaburzenia OUN (ośrodkowego układu nerwowego) na skutek niedotlenienia mózgu. Pojawiają się zmiany psychiczne i emocjonalne, senność, rozdrażnienie, pogorszenie nastroju i szum w uszach. Pierwszymi sygnałami braku żelaza są zwykle apatia i ciągłe zmęczenie bez wyraźnego powodu, osłabienie i utrata energii. Zaburzenia sprawności umysłowej, jak obniżenie koncentracji, sprawności myślenia i zapamiętywania też mogą sygnalizować niedobór żelaza. Osoby o niedostatecznej ilości żelaza w organizmie skarżą się na częste bóle i zawroty głowy, mroczki przed oczami i tzw. zespół niespokojnych nóg. Niekiedy pojawić się może łaknienie spaczone (apetyt na krochmal, tynk, ziemię). Udowodniono też związek niedoboru żelaza z występowaniem uczucia lęku, złości i zaburzeń popędu seksualnego u kobiet.

Zobacz też: Jakie są skutki niedoboru magnezu dla zdrowia? Objawy i leczenie hipomagnezmii

Niedobór żelaza – objawy skórne

Niedobór żelaza daje charakterystyczne objawy skórne. Towarzyszą mu bladość skóry i błon śluzowych, pęknięcia w kącikach ust i sińce pod oczami. Skóra staje się sucha i szorstka. Włosy i paznokcie są osłabione i wykazują tendencję do łamliwości. Włosy wypadają, matowieją, przedwcześnie siwieją i rozdwajają się ich końcówki. Płytka paznokciowa może być na czubku palca wygięta do góry, co kształtem przypomina łyżeczkę.

Niedobór żelaza – pozostałe objawy

Na skutek niedoboru żelaza dochodzi do obniżenia odpowiedzi immunologicznej, w wyniku czego wzrasta podatność na infekcje. Rozwinąć się może niedotlenienie mięśnia sercowego – zaburzenia rytmu serca, tachykardia, szmery skurczowe, dolegliwości stenokardialne, które mogą prowadzić do zawału serca. Oddech staje się szybszy, a w czasie większej aktywności fizycznej pojawia się duszność. Następuje spowolnienie metabolizmu i pojawiają się zaburzenia termoregulacji. U niektórych chorych rozwija się nawet hipotermia. Dochodzi do ujawnienia symptomów zespołu Plummera-Vinsona. Doskwierać może pieczenie w jamie ustnej i przełyku, powodujące zaburzenia połykania, uczucie suchości w ustach, ból, pieczenie i wygładzenie języka.

Zobacz też: Witamina D3 - niedobór, dawkowanie, właściwości i działanie

Jakie objawy daje niedobór żelaza u dzieci?

Na występowanie objawów niedoboru żelaza u dziecka narażone są szczególnie dwie grupy: niemowlęta w czasie intensywnego wzrostu między 6 a 20 miesiącem życia i nastolatki w okresie dojrzewania. Niski poziom tego pierwiastka u dzieci najczęściej staje się czynnikiem sprawczym anemii. Jej objawami są: szybkie męczenie się, bladość, spierzchnięte wargi, zanik bruzd na powierzchni języka i niebieskawe zabarwienie białkówek (objaw Oslera). U dzieci z anemią występują problemy z koncentracją, które mogą mieć bezpośredni wpływ na kłopoty w szkole. Niskie żelazo wywołuje niechęć do zabawy, apatię lub nadpobudliwość nerwową i wzmożone pragnienie. Dziecko nie rośnie i nie przybiera prawidłowo na wadze. Jego rozwój psychomotoryczny może być opóźniony. Wykazuje skłonność do siniaków i krwotoków z nosa.

Niedokrwistość u niemowląt powoduje trwałe negatywne skutki zdrowotne. Do najgroźniejszych należy zaburzenie funkcjonowania ośrodkowego układu nerwowego, które jest przyczyną opóźnienia rozwoju psychomotorycznego i upośledzenia funkcjonowania mózgu. Niedobór żelaza u niemowląt dotyczy zwłaszcza dzieci urodzonych przedwcześnie, po utracie krwi w okresie okołoporodowym, z ciąż wielopłodowych, u których stwierdzono obniżone stężenie hemoglobiny w okresie noworodkowym oraz których matki cierpiały w ciąży na niedokrwistość, otyłość, cukrzycę, lub u których wystąpiła niewydolność maciczno-łożyskowa (zaburzenia przezłożyskowego transportu żelaza) czy też doszło do zahamowania wewnątrzmacicznego wzrastania płodu (IUGR).

Niedobór żelaza w ciąży – objawy

Niedobór żelaza w ciąży to powszechne zjawisko. Dotyczy 30–40% ciężarnych. Może stanowić zagrożenie dla prawidłowego przebiegu ciąży i rozwoju płodu. Narażone są na niego: kobiety w okresie laktacji, wieloródki, ciężarne ze stężeniem Hgb < 11 mg/dl, cierpiące na niepowściągliwe wymioty, stosujące dietę wegetariańską i cierpiące na zaburzenia wchłaniania. Szacuje się, że aż 95% wszystkich typów niedokrwistości rozpoznawanych u przyszłych mam stanowi niedokrwistość z niedoboru żelaza, kwasu foliowego lub witaminy B12.

Rekomendowana dzienna podaż tego pierwiastka w ciąży powinna wynosić 26–27 mg, w okresie laktacji – 20 mg, a w przypadku ciężarnych z anemią – 60–120 mg.

Co powoduje niedobór żelaza w ciąży? Może on doprowadzić m.in. do niedotlenienia mięśnia macicy, porodu przedwczesnego, pęknięcia pęcherza płodowego, poronienia, infekcji w przebiegu połogu, osłabienia akcji porodowej, przedwczesnego oddzielenia się łożyska, wad rozwojowych płodu spowodowanych jego niedotlenieniem, zaburzeń immunologicznych u płodu, ograniczenia rozwoju psychoruchowego noworodków karmionych piersią i małej masy urodzeniowej noworodka (poniżej 2500 g). Niedobór żelaza osłabia funkcję układu odpornościowego w ciąży, zwiększając tym samym ryzyko powikłań infekcyjnych w II i III trymestrze.

Bibliografia:

1. Ciborowska H., Rudnicka A., Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Warszawa, Wydawnictwo PZWL, 2007.
   
2. Dróżdż-Gessner Z., Zarys pielęgniarstwa pediatrycznego, Poznań, Wydawnictwo Naukowe Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, 2006.
   
3. Orlicz-Szczęsna G., Żelazowska-Posiej J., Kucharska K., Niedokrwistość z niedoboru żelaza, „Problemy Psychiatry”, 2011, 12(4), s. 590–594.
   
4. Kuthan R., Bonek Z., Zapobieganie i leczenie niedokrwistości związanej z niedoborem żelaza, „Gabinet Prywatny”, 2014, 3(235), s. 6–10.
   
5. Pleskaczyńska A., Dobrzańska A., Żelazo – profilaktyka niedoboru i leczenie niedokrwistości z niedoboru żelaza u niemowląt w praktyce, „Standardy Medyczne/Pediatria”, 2014, 11, s. 385–389.
   
6. Pleskaczyńska A., Dobrzańska A., Profilaktyka niedoboru żelaza u dzieci – standard postępowania, „Standardy Medyczne/Pediatria”, 2011, 8, s. 100–106.
   
7. Kulesza B., Filipczak A., Sawicki T., Kulesza J., Uzupełnianie niedoborów żelaza u kobiet w ciąży, „Gabinet Prywatny”, 2014, 21(6), s. 26–28.
   
8. Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w sprawie profilaktyki niedoboru żelaza oraz niedokrwistości z niedoboru żelaza niską dawką żelaza hemowego u kobiet stan wiedzy na 2013 rok, „Ginekologia Polska”, 2014, 1(85), s. 74–78.
   
9. Kasztura M., Stugiewicz M., Kobak K., Banasiak W., Ponikowski P., Jankowska E., „Żelazne serce” — co wiemy, a czego nie wiemy?, „Kosmos Problem Nauk Biologicznych”, 2014, 63(3), s. 387–393.