Fistulografia to badanie radiologiczne powszechnie stosowane w procesie diagnostyczno-terapeutycznym przetok, w tym odbytniczych. Powstawanie przetok odbytu wyjaśnia szeroko przyjęta teoria odkryptowa, zgodnie z którą zapalenie małych gruczołów leżących w kryptach odbytu predysponuje do rozwoju ropni i przetok odbytu. Z kolei przetoka zębowa może się pojawić po nieprawidłowo przeprowadzonej ekstrakcji zębów górnych (tzw. połączenie ustno-zatokowe) lub na dziąśle.
Na czym polega fistulografia?
Fistulografia to badanie radiologiczne, które polega na uwidocznieniu przy wykorzystaniu środka cieniującego nieprawidłowo powstałych przestrzeni, zwłaszcza przetok. Do badanej przestrzeni przez zewnętrzny otwór skórny wprowadza się jałowy cewnik, którym podaje się następnie środek cieniujący, który z dużą dokładnością uwidacznia przebieg naczyń krwionośnych. Zdjęcia wykonywane są w różnych ułożeniach chorego w celu lepszej czytelności badanej przestrzeni. Chory przed przystąpieniem do badania powinien być na czczo.
Czym są przetoka i ropień?
Przetoka (łac. fistula) to połączenie dwóch lub więcej narządów lub przestrzeni, które powstaje przede wszystkim na skutek procesów patologicznych. Znacznie rzadziej bywa wynikiem urazu, konsekwencją powikłań jatrogennych bądź też wykonane celowo przy zastosowaniu technik chirurgicznych (tzw. sztuczna przetoka). Najczęściej leczona jest operacyjnie. Według najbardziej podstawowego podziału wyróżnia się 2 rodzaje przetok:
- przetoki wewnętrzne – występują między narządami wewnętrznymi; pojawiają się najczęściej w przypadku przeniesienia stanu chorobowego na narząd sąsiadujący z tym, który był pierwotnie objęty chorobą;
- przetoki zewnętrzne (określane też jako narządowo-skórne) – połączenia narządów wewnętrznych ze skórą.
Ropień (łac. abscessus) to będące źródłem bólu, ostro odgraniczone zbiorowisko ropy w przestrzeni tkankowej, które powstaje na skutek zakażenia mieszanego gronkowcami i beztlenowcami. Niekiedy powstaje przetoka ropna. Leczona jest chirurgicznie przez nacięcie i założenie drenów i sączka, aby umożliwić odpływ ropy. Czasem konieczna jest antybiotykoterapia.
Przetoka odbytu
Przetoka odbytu (łac. fistula perianalis) bywa też określana przetoką okołoodbytniczą i odbytniczą. Jest to bardzo uciążliwa dolegliwość ze względu na przewlekły przebieg i tendencję do nawrotów. Jest to choroba zapalna, która polega na wytworzeniu wyścielonego ziarniną kanału łączącego ujście wewnętrzne położone w kanale odbytu z ujściem zewnętrznym znajdującym się w skórze okolicy odbytu.
Przyczyną przetoki odbytu jest najczęściej zapalenie krypty odbytu. Niekiedy może powstać też jako stan zejściowy po spontanicznej perforacji ropnia okołoodbytniczego, który jest związany z zapaleniem gruczołów przyodbytowych. Powstanie przetoki wtórnej do ropnia ocenia się w literaturze na 34–50%. Wśród innych przyczyn wymienia się m.in.: nieswoiste zapalenia jelit (np. w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohna), uraz, ciało obce, nowotwór odbytu, odbytnicy lub narządów sąsiednich, choroby obniżające odporność i nieprawidłowe zaopatrzenie poporodowej rany krocza.
Przetoka odbytu odpowiada za:
- defekty kosmetyczne,
- blizny deformujące okolicę odbytu,
- nietrzymanie gazów i stolca (objawy niewydolności zwieraczy),
- zniekształcenie odbytu,
- ropny wyciek z ujścia zewnętrznego przetoki,
- uczucie wilgoci w okolicy odbytu,
- świąd i pieczenie,
- nawracające ropnie okołoodbytowe.
Dokładnie przeprowadzona diagnostyka przedoperacyjna, na którą składają się badanie przedmiotowe i podmiotowe, a szczególnie badania obrazowe takie jak fistulografia, są źródłem cennych informacji na temat anatomii przetoki, dzięki czemu umożliwiają jej sklasyfikowanie i dobranie odpowiedniej techniki chirurgicznej.
Przetoka zębowa
Przetoka zębowa jest potocznie określana jako przetoka jamy ustnej. Wyróżnia się jej 2 główne rodzaje: przetoka ropna na dziąśle i połączenie ustno-zatokowe po nieprawidłowo przeprowadzonej ekstrakcji zębów górnych (najczęściej dotyczy pierwszych zębów trzonowych). Powstanie połączenia ustno-zatokowego zależy od uwarunkowań anatomicznych, rozległości zmian okołowierzchołkowych, stanu błony śluzowej zatoki szczękowej i sposobu wykonywania ekstrakcji. Może być następstwem wyłuszczenia torbieli, dłutowania zębów zatrzymanych, resekcji wierzchołków korzeni w szczęce i zmian chorobowych powodujących zniszczenie kości oddzielającej zębodół od dna zatoki. Metodą leczenia jest zaopatrzenie chirurgiczne powstałej przetoki. Do zabiegów chirurgicznego zamknięcia komunikacji ustno-zatokowej może być stosowany płat śluzówkowo-okostnowy wytworzony z okolicznych tkanek, a także biomateriał. Niegdyś do zamknięcia powstałego otworu używano różnego rodzaju zamykadeł i protez zębowych.
Przetoka (fistuła) na dziąśle objawia się w postaci spuchniętego dziąsła, z obecnym na nim okrągłym uwypukleniem ziarniny, z którego wycieka ropa. Występuje nieprzyjemny zapach z ust, ból, przesadna tkliwość zęba i okolicznych tkanek oraz opuchlizna. Przyczyną przetoki na dziąśle jest martwa i zakażona miazga. Leczenie jest endodontyczne (kanałowe), a w sytuacji niepowodzenia konieczne bywa chirurgiczne usunięcie, czyli ekstrakcja zęba. Z kolei leczenie fistuły na dziąśle w przypadku zębów mlecznych polega na otwarciu zęba i przepłukiwaniu go wodą utlenioną. W sytuacji znacznej próchnicy ząb podlega usunięciu.
Bibliografia:
1. Felsztyński M., Błaszczyszyn A., Sławecki K., Alternatywne sposoby postępowania w zamykaniu połączenia ustno−zatokowego, „Dental and Medical Problems”, 2008, 45(2), s. 185–189.
2. Copija A., Janiszewska J., Maruszczak P. i wsp., Leczenie przetok odbytu w latach 2006-2012 w Katedrze i Oddziale Klinicznym Chirurgii Ogólnej i Gastroenterologicznej ŚUM w Bytomiu, „Nowa Medycyna”, 2013, 3, s. 95-100.
3. Kołodziejczak M., Ciesielski P., Powikłania po leczeniu ropni i przetok odbytu, „Nowa Medycyna”, 2016, 23(3), s. 114-126.
4. Obcowska A., Kołodziejczak M., Sudoł-Szopińska I., Diagnostyka przetok odbytu – o czym każdy chirurg wiedzieć powinien?, „Nowa Medycyna”, 2010, 4, s. 130-137.