Mianem odleżyny nazywa się ognisko martwicy, które przechodzi w owrzodzenie skóry, tkanki podskórnej, a nawet mięśni i kości, powstające w wyniku długotrwałego ucisku wywołującego niedotlenienie tkanek. Leczenie odleżyn determinowane jest stopniem ich zaawansowania, które określa się głównie przy wykorzystaniu skali Torrance’a. Ważnym aspektem terapii jest stosowanie specjalistycznych opatrunków.

Leczenie odleżyn – wiadomości ogólne

Leczenie odleżyn wymaga zaangażowania interdyscyplinarnego zespołu terapeutycznego, w którym główną rolę odgrywa pielęgniarka. Jest to proces o charakterze holistycznym, przy czym duże znaczenie ma ogólny stan chorego i leczenie towarzyszących schorzeń. Specjalistycznej pomocy wymagają osoby ze zmianami III–V stopnia, kiedy konieczne jest chirurgiczne oczyszczenie ran. Leczenie odleżyn w domu możliwe jest po wcześniejszej konsultacji z terapeutą przy zmianach I i II stopnia.

Leczenie odleżyn – nowoczesne preparaty

W leczeniu odleżyn wykorzystuje się nowoczesne preparaty opatrunkowe, wśród których znajdują się m.in.:

• błony półprzepuszczalne – błony poliuretanowe przezroczyste, elastyczne, cienkie, dobrze przylegające do rany, o właściwościach adhezyjnych, nieprzepuszczające z zewnątrz wody i bakterii, umożliwiające parowanie. Stosowane w odleżynach I i II stopnia oraz jako powłoka na inne opatrunki;
• hydrokoloidy – zbudowane z hydrofilowych cząstek karboksymetylocelulozy, które umieszczone są w hydrofobowym elastomerze lub polimerze. Na skutek kontaktu z wydzieliną tworzą miękki żel o właściwościach naczyniotwórczych, fibrynolitycznych i oczyszczających. Łagodzą ból i izolują termicznie. Dzięki wytworzonemu pod opatrunkiem, lekko kwaśnemu odczynowi zachodzi napływ obojętnochłonnych granulocytów, co zmniejsza namnażanie szkodliwych drobnoustrojów. Dodatkowo nasila to angiogenezę i działanie enzymów proteolitycznych. Formy płytek używa się do leczenia odleżyn II–IV stopnia ze średnią lub dużą ilością wysięku, pasty stosuje się w terapii odleżyn V stopnia;
• dekstranomery – zbudowane z ziarenek polisacharydów, przekształcających się w żel po zetknięciu z wysiękiem. Wykazują silne właściwości pochłaniające i oczyszczające. Mają postać proszku lub past. Używa się ich przy mocno wydzielających, głębokich odleżynach IV i V stopnia z martwicą;
• opatrunki poliuretanowe – w formie okrągłych lub owalnych gąbek albo płytek o strukturze elastycznej pianki. Przepuszczalne dla powietrza, o dużych właściwościach pochłaniających. Niewskazane w przypadku ran z czarną martwicą i suchym strupem. Stosowane w leczeniu mocno wydzielających odleżyn II–V stopnia;
• opatrunki alginianowe – zbudowane z polisacharydów z glonów morskich. Pobudzają fibroblasty do wzrostu, przyspieszają procesy krzepnięcia, pochłaniają wysięk, zwiększają odpowiedź komórkową. Płytek używa się w leczeniu płaskich, niższych stopni odleżyn, a sznurów przy jamistych odleżynach V stopnia.

Profilaktyka odleżyn

Za najskuteczniejszą metodę zwalczania odleżyn i ran przewlekłych uważa się prewencję, czyli zapobieganie im. Zasadniczym elementem tego procesu jest określenie czynników przyczynowych, na podstawie których możliwe okazuje się wyodrębnienie chorych narażonych na powstanie odleżyn. Dzięki temu jak najszybciej wdrażany jest plan działań profilaktycznych. Zastosowanie znajdują tu specjalnie opracowane skale, wśród których najbardziej znane to Nortona, Douglasa, Bradena, Waterlow.

Kolejne składowe prewencji stanowią:

• codzienna pielęgnacja i kontrola stanu skóry,
• oddziaływanie na aktywność chorego (jeśli pozwala na to jego stan i nie ma przeciwwskazań medycznych),
• stosowanie właściwych technik przenoszenia i zmiany pozycji (średnio co 2–3 godziny),
• odpowiedni sposób odżywiania (uzupełnianie niedoborów żywieniowych, a zwłaszcza białka, witamin, soli mineralnych – żelaza i cynku),
• stosowanie sprzętu przeciwodleżynowego i innych udogodnień (np. materaców zmiennociśnieniowych, podkładek, poduszek, wałków, ochraniaczy),
• edukacja ustawiczna (w zakresie powstawania, metod zapobiegania i leczenia odleżyn).

Ważna jest kontrola dynamiki wystąpienia odleżyn – rzetelnie prowadzona dokumentacja na temat opieki nad chorym i podjętych działań przeciwodleżynowych.

Odleżyny a leczenie domowe

Oprócz specjalistycznych rozwiązań wskazać trzeba na domowe sposoby leczenia odleżyn, w tym m.in.:

• delikatne masowanie ciało chorego, które poprawia ukrwienie, a przez to odżywienie i dotlenienie skóry,
• unikanie długotrwałego kontaktu skóry z mokrą bielizną,
• dbanie o czystość pościeli i niepozostawianie na niej okruszków,
• dokładne, delikatne osuszanie skóry po higienie,
• używanie bielizny, pościeli wykonanej z naturalnych materiałów, pozbawionych szwów, guzików czy zakładek,
•  unikanie silnych kosmetyków oraz łącznego stosowania pudru i środków natłuszczających, co doprowadzić może do powstania swoistej skorupy zwiększającej ucisk,
• częsta zmiana bielizny, pościeli, dbanie o to, by zawsze była sucha.

Zobacz film: Budowa i funkcje skóry

Bibliografia:

1. M. Sopota, J. Łuczak, Odleżyny – profilaktyka i leczenie, [w:] „Przewodnik Lekarski”, 2001, 7, s. 120–126.

2. A. Dobranowska, D. Zychowicz, H. Buczek, B. Kępka, Program profilaktyki odleżyn w Szpitalu Powiatowym w Chrzanowie, [w:] „Advocem. Pismo Małopolskiej Okręgowej Izby Pielęgniarek i Położnych”, 2004, 61, s. 9–12.

3. B. Włodarczyk, Profilaktyka i leczenie odleżyn u pacjentów z chorobami układu krwiotwórczego, [w:] „Hematologia”, 2011, 2(4), s. 349–362.

4. E. Chrzan, P. Chrzan, W. Zukow, M. Napierała, J. Eksterowicz, Rola pielęgniarki w profilaktyce i leczeniu odleżyn, [w:] „Journal of Education, Health and Sport”, 2016, 6(12), s. 123–170.