Alternatywne metody komunikacji nie tylko wspomagają osoby niemówiące w codziennym życiu. Są też narzędziem, które pozwala na intensywne zwiększanie zasobu pojęć, pobudzenie rozwoju i funkcjonowanie w większym środowisku, np. w pracy.

Metody komunikacji alternatywnej jako sposób porozumiewania się

Podstawową metodą komunikacji człowieka jest przekaz werbalny, czyli słowny. Bogactwo języka pozwala na swobodne porozumiewanie się z innymi ludźmi zarówno w odniesieniu do najprostszych czynności, jak i w złożonych dyskusjach dotyczących nauki, sztuki czy uczuć. Możliwości porozumiewania się za pomocą mowy są jednak niekiedy ograniczone przez wady rozwojowe czy postępujące choroby układu nerwowego. Problem może wynikać z niedorozwoju ośrodków mowy w mózgu, wad przewodzenia impulsów nerwowych albo z uszkodzenia struktur anatomicznych odpowiedzialnych za generowanie dźwięków.

Zobaczcie, czy jest możliwa komunikacja z pacjentem w śpiączce:

Do stanów takich zalicza się:

• mózgowe porażenie dziecięce,
• zmiany po udarze mózgu,
• zmiany degeneracyjne,
• skutki urazów głowy,
• stwardnienie rozsiane,
• stwardnienie boczne zanikowe,
• niedorozwój umysłowy.

Odrębną grupę przyczyn stanowią psychogenne zaburzenia mowy i komunikacji wynikające np. z chorób ze spektrum autyzmu.

Metody komunikacji alternatywnej a stan chorego

Terapeuci zajmujący się problemami werbalizacji osób chorych mają do wyboru wiele alternatywnych metod komunikacji. Ich właściwy dobór zależy od stanu chorego i przyczyn zaburzeń mowy.

Największym problemem jest porozumiewanie się osób z wadami wrodzonymi lub niedorozwojem umysłowym. Muszą one wytworzyć odpowiedni zakres pojęć, których mogłyby następnie używać do formułowania przekazu. Trudność dotyczy przede wszystkim elementów abstrakcyjnych, niezwiązanych z obiektami. Pojęcia takie jak „ciepło”, „godzina”, „miłość” niełatwo jest wytłumaczyć bez słów. Podobny problem napotyka się przy opisywaniu zjawisk u osób niesłyszących (np. „głośno”, „wysokość dźwięku”) czy u niewidomych (kolory, odległości). Niekiedy ze względu na problemy z koncentracją i zapamiętywaniem proces ten jest powolny i przynosi ograniczone efekty.

W innej sytuacji znajduje się osoba, która wcześniej funkcjonowała normalnie, a zdolność mowy utraciła na skutek choroby. Nie jest dla niej problemem formułowanie myśli, ale przekazanie innym osobom tego, co chciałaby powiedzieć. Nauka alternatywnych metod komunikacji jest wówczas doświadczeniem prostszym, podobnym do poznawania nowego języka. Chory uczy się wykorzystywać znaki migowe, karty z piktogramami czy urządzenia elektroniczne. Niezbędne jest dostosowanie metody komunikacji do jego zdolności intelektualnych i motorycznych.

Podstawowe metody komunikacji alternatywnej

Metody komunikacji alternatywnej dzieli się na trzy podstawowe systemy oparte na:

• znakach manualnych,
• elementach graficznych,
• znakach przestrzenno-dotykowych.

Grupy: pierwsza i (w pewnym zakresie) trzecia mogą być stosowane u pacjentów, którzy nie mają problemów związanych z funkcjami motorycznymi – do ich stosowania potrzebna jest możliwość aktywnego wykonywania precyzyjnych ruchów. Pozwalają one jednak na budowanie złożonych zdań.

Grupa oparta na znakach graficznych pozwala na uproszczenie komunikacji – nawet chory ze znacznymi przykurczami albo pozbawiony zdolności tworzenia złożonych wypowiedzi może wskazywać obrazki na specjalnych planszach, hasłowo określając potrzeby i sygnalizując umownie, co chce przekazać. Tę grupę narzędzi często wykorzystuje się również w komunikacji alternatywnej z osobami z autyzmem.

Do grupy metod manualnych zalicza się:

• języki migowe (symbole odwzorowują pojęcia odpowiadające słowom),
• alfabety migowe (ruchy ręki przedstawiają litery),
• system Makaton.

Dominujące metody alternatywnej komunikacji graficznej to piktogramy PCS, PIC, zestaw symboli Bliss czy polski program MÓWik. W metodach przestrzenno-dotykowych korzysta się z klocków Premacka albo alfabetu Lorma.

Alternatywna komunikacja osób niesłyszących i głuchoniemych

Osoby głuchonieme i niesłyszące korzystają głównie z metod manualnych. Pozwalają one na bezpośrednią komunikację oraz przekazywanie informacji na odległość – przy wykorzystaniu przenoszących sygnał wideo sieci telefonicznych czy Internetu.

Największy problem stanowi komunikacja osób głuchoniewidomych – w tej grupie najczęściej stosuje się alfabet Lorma. Przekazywanie informacji odbywa się poprzez dotykanie określonych obszarów dłoni, którym przyporządkowane są poszczególne litery. Metoda ta jest dość trudna, ale po osiągnięciu biegłości pozwala na szybką i sprawną komunikację.

Ograniczenia alternatywnych metod komunikacji

Podstawowym ograniczeniem metod komunikacji alternatywnej jest fakt, że nie tylko osoba chora, ale również jej otoczenie musi znać język migowy czy umowne znaczenie symboli. Pomocne są więc systemy komputerowe, które pomagają przetworzyć wiadomość chorego na komunikat głosowy (z wykorzystaniem syntezatora mowy), tekstowy lub pokazywany na ekranie.

Bibliografia:

1. J. Błeszyński, Alternatywne i wspomagające metody komunikacji, Kraków 2017.

2. M. Grycman, B.B. Kaczmarek, Podręczny słownik terminów AAC (komunikacji wspomagającej i alternatywnej), Białystok 2013.