Infekcja grzybicza grzybami z rodzaju Candida jest najczęstszą patologią błony śluzowej jamy ustnej. Charakteryzuje się znaczną różnorodnością zmian patologicznych. Rozróżnia się kilka postaci klinicznych tej drożdżycy. Najczęściej występują ostra kandydoza rzekomobłoniasta, przewlekłe lub ostre zanikowe zapalenie jamy ustnej, przewlekła kandydoza rozrostowa i zapalenie kącików ust. Grzyby Candida mogą zasiedlić jamę ustną zarówno we wczesnych, jak i późniejszych etapach rozwoju osobniczego.
Czym jest kandydoza jamy ustnej i co ją wywołuje?
Kandydoza jamy ustnej to choroba wywołana przez chorobotwórcze grzyby z rodzaju Candida, a zwłaszcza Candida albicans. W sporadycznych przypadkach za zakażenie odpowiadają: Candida tropicalis, Candida C. krusei, Candida glabrata, Candida parapsilosis, Candida guilliermondii, Candida famata, Candida pseudotropicalis, Candida dubliniensis. Wywołane przez nie zmiany chorobowe lokalizują się głównie na grzbiecie języka, błonie śluzowej policzków i podniebienia. Kandydoza jamy ustnej zaliczana jest do grzybic powierzchniowych.
Czynniki predysponujące do kandydozy jamy ustnej
Drożdżak Candida albicans występuje powszechnie w środowisku naturalnej mikroflory człowieka, dlatego też większość zakażeń ma charakter endogenny. Kandydoza jamy ustnej rozwija się szczególnie często w grupie osób stosujących długotrwale wziewne glikokortykosteroidy i chorych na AIDS. Nierzadko współtowarzyszy leukoplakii czy zakażeniom wirusem opryszczki pospolitej (HSV). Rozwojowi kandydozy sprzyjają niedobory odporności, zabiegi chirurgiczne i immunosupresja.
Do grupy podwyższonego ryzyka występowania drożdżycy jamy ustnej zalicza się w dużej mierze noworodki, osoby niedożywione, z niedoborami witamin A, B1, B2 lub żelaza, o nieprawidłowych zwyczajach żywieniowych (dieta wysokowęglowodanowa), chorych zmagających się z chorobami układowymi, metabolicznymi lub nowotworowymi i wadami w obrębie narządu żucia. Kandydoza występuje często przy stosowaniu antybiotyków o szerokim spektrum działania i u osób leczonych cytostatykami. Nie bez znaczenia na rozwój choroby jest niedostateczna higiena jamy ustnej, redukcja przepływu śliny, zmiany nabłonkowe i w składzie mikroflory jamy ustnej. Osoby w podeszłym wieku mają większe predyspozycje do zakażeń grzybiczych, co wynika w znacznym stopniu z towarzyszącej im tzw. wielochorobowości.
Objawy kandydozy jamy ustnej
Grzybica jamy ustnej jest poważnym problemem stomatologicznym, zwłaszcza u osób w podeszłym wieku. Stanowi poważne ryzyko rozwoju grzybicy uogólnionej. Kandydoza jamy ustnej może dawać takie typowe objawy, jak:
- stan zapalny, ból w okolicach miejsc zmienionych chorobowo;
- krwawienie, zaczerwienienie oraz białe płytki i błony rzekome zlokalizowane na powierzchni błon śluzowych jamy ustnej;
- złuszczanie nabłonka i powstanie mas martwiczych w jamie ustnej;
- skóra wokół ust jest zaczerwieniona, atroficzna i pobruzdowana;
- spierzchnięte, suche wargi;
- swędzenie i pieczenie warg;
- trudności ze spożywaniem ostro przyprawionych i gorących pokarmów;
- pogorszenie stanu ogólnego chorego.
W zależności od natężenia objawów i ich lokalizacji można rozróżnić kilka postaci kandydozy jamy ustnej. W klasyfikacji tej wyróżnia się:
-
kandydozę pierwotną – zmiany grzybicze dotyczą wyłącznie jamy ustnej (kandydoza rumieniowa, pseudobłoniasta, hiperplastyczna) i tkanek okołoustnych; występuje zazwyczaj u osób dorosłych;
-
kandydozę wtórną – zmiany grzybicze zlokalizowane są w jamie ustnej, na skórze i innych błonach śluzowych (tzw. zespoły śluzówkowo-skórne); może pojawić się w każdym wieku.
Jak leczyć kandydozę jamy ustnej?
Leczenie kandydozy jamy ustnej opiera się na farmakoterapii i przyjmowaniu środków o właściwościach przeciwgrzybiczych. W łagodnym przebiegu choroby stosuje się preparaty o działaniu miejscowym. W przypadku małej efektywności takiego leczenia podejmuje się terapię ogólnoustrojową.
Leki najczęściej zalecane na kandydozę jamy ustnej to nystatyna, flukonazol, worykonazol, ketokonazol i kaspofungina. Przyjmują one postać zawiesin do inhalacji, pędzlowania i płukania, kapsułek, tabletek do ssania, maści, żeli, pastylek, aerozoli wziewnych, gumy do żucia lub w ostateczności podawane są dożylnie. Średni czas trwania leczenia to najczęściej 7–14 dni.
Domowe leczenie kandydozy jamy ustnej
W zwalczaniu kandydozy jamy ustnej pomocne jest leczenie domowe. Podstawę terapii stanowi eliminacja czynników, które sprzyjają zakażeniu. Należą do nich: nieprawidłowe nawyki dietetyczne, niedostateczna higiena jamy ustnej, palenie papierosów i nadmierne zażywanie leków.
W przebiegu grzybicy wskazane jest stosowanie tzw. diety przeciwgrzybiczej, która opiera się zwłaszcza na ograniczeniu udziału węglowodanów prostych i produktów zawierających drożdże. Podczas kandydozy jamy ustnej warto stosować leczenie naturalne. Doskonale sprawdzają się ziołowe płukanki. Właściwości przeciwgrzybicze wykazują m.in. koszyczki rumianku, kwiat nagietka, liście podbiału, kora dębu, liście szałwii, ziele tymianku, alantoina, koci pazur, czarci pazur, olejek rumiankowy i olejek miętowy. W domowym leczeniu drożdżycy jamy ustnej zastosowanie mają ponadto: olej kokosowy, olej goździkowy, aloes, czosnek, oregano, ocet jabłkowy, olejek z drzewa herbacianego i woda utleniona 3%.
Bibliografia:
1. Rogalski P., Kandydoza przewodu pokarmowego — fakty i mity, „Gastroenterologia Kliniczna”, 2010, 2(3), s. 87–97.
2. Perkowski K., Zawadzki P.J., Starościak B. i wsp., Składniki mikrobiomu jamy ustnej jako czynniki ryzyka zakażeń lokalnych i uogólnionych u pacjentów bez oraz z wadami wrodzonymi narządu żucia, „Postępy Mikrobiologii”, 2016, 55(1), s. 57–67.
3. Szymańska M., Baranowski A., Płachta D., Przegląd preparatów najczęściej stosowanych w leczeniu chorób grzybiczych, „BIULETYN Wydziału Farmaceutycznego Akademii Medycznej w Warszawie”, 2007, 1, s. 1–12.
4. Petkowicz B., Skiba-Tatarska M., Wysokińska-Miszczuk J., Kandydoza jamy ustnej, „Gerontologia Polska”, 2006, 14(4), s. 160–164.
5. Paczkowska I., Wójtowicz A., Malm A., Wybrane aspekty farmakoterapii kandydoz, „Farmacja Polska”, 2010, 66(8), s. 539–543.
6. Kempa H., Sadlak-Nowicka J., Kędzia A., Staroń P., Kandydoza błony śluzowej jamy ustnej – problem nie tylko stomatologiczny, „Przegląd Lekarski”, 2006, 63(5), s. 257–260.
7. Wacińska-Drabińska M., Gajdzik-Plutecka D., Olczak-Kowalczyk D., Grzybica jamy ustnej, diagnostyka i leczenie, „Nowa Stomatologia”, 2009, 3, s. 74–81.