Odmrożenie to miejscowe uszkodzenie tkanek na skutek działania zimna. Wyróżnia się 4 jego stopnie. Odmrożona skóra jest podatna na zakażenia. Dużym zagrożeniem dla zdrowia i życia jest nieodwracalne obumarcie tkanek uszkodzonej części ciała. Dlatego też ogromne znaczenie ma prawidłowo podjęta pierwsza pomoc przy odmrożeniach.

Co to jest odmrożenie?

Odmrożenie to uszkodzenie skóry i tkanek powstające w wyniku działania niskiej temperatury. Mogą mu ulec wszystkie części ciała, ale najczęściej narażone są na nie dystalne partie, takie jak palce, dłonie, stopy, podbródek, nos, policzki i uszy. Proces rozwoju odmrożeń rozpoczyna się z chwilą, gdy temperatura tkanek spadnie poniżej 0°C. Powstałe kryształki lodu uszkadzają strukturę komórek i wywołują mikrozatorowość. Proces ten ulega przyspieszeniu, gdy tkanki kontaktują się z dobrymi przewodnikami ciepła, takimi jak metale, woda czy gaz. Odmrożenie może doprowadzić do amputacji uszkodzonych części ciała.

Wśród czynników sprzyjających odmrożeniu wymienia się m.in.: niską temperaturę otoczenia, wiek dziecięcy i starczy, wilgotność powietrza, przewlekłe choroby naczyń obwodowych, wilgotność na powierzchni skóry, stan po spożyciu alkoholu i narkotyków, przemoczony ubiór, wiatr, zły stan zdrowia, wcześniejsze odmrożenia i urazy oraz nieodpowiednią do pory roku i warunków atmosferycznych odzież, pozbawioną warstwy izolacyjnej. Do odmrożeń często dochodzi podczas hipotermii (wychłodzenia) organizmu, gdy głęboka temperatura ciała spada poniżej 33°C.

Stopnie odmrożenia

Odmrożenia dzieli się na 4 stopnie:

• I stopień (powierzchowny) – obejmuje powierzchowne warstwy naskórka, powoduje przejściowe zaburzenia w krążeniu krwi w skórze, uczucie mrowienia, silną bolesność, obrzęk, pieczenie, świąd oraz bladość lub sinoczerwone zabarwienie skóry;

• II stopień (średni) – obejmuje wszystkie warstwy naskórka i sięga ogniskowo do skóry właściwej, powoduje znaczny obrzęk, pęcherze z płynem surowiczym, siną i przekrwioną skórę i silny ból;

• III stopień (głęboki) – martwica powierzchowna skóry, niebiesko-czarne zabarwienie skóry, utrata czucia, brak możliwości poruszania odmrożonymi częściami ciała;

• IV stopień (ciężki) – całkowite zamarznięcie tkanek, martwica głęboka, może dojść do samoistnej amputacji odmrożonej części ciała, obejmuje cały przekrój tkanki aż po struktury głębiej położone (mięśnie, ścięgna, kości), prowadzi do mumifikacji z powodu odciągniętej z komórek wody.

Jak udzielić pierwszej pomocy przy odmrożeniu?

W przypadku odmrożenia pierwsza pomoc polega w pierwszej kolejności na przeniesieniu poszkodowanego do ciepłego pomieszczenia. Należy stosować się przy tym do zasady tzw. małych kroków. Najpierw przenosi się chorego do korytarza, holu czy przedsionka. Po kilku minutach przechodzi się do kolejnego pomieszczenia, w którym temperatura otoczenia jest wyższa o kilka stopni. Postępowanie takie jest bardzo istotne, ponieważ gwałtowna zmiana temperatury spowodowałaby nasilenie bólu i podniosłaby ryzyko wystąpienia zagrażającego życiu szoku termicznego.

Pierwsza pomoc przy odmrożeniach w dalszej kolejności polega na rozluźnieniu odzieży i rozsznurowaniu butów w celu zmniejszenia ucisku na odmrożone części ciała i poprawienia ich ukrwienia. Podejmuje się działania chroniące poszkodowanego przed dalszym wychłodzeniem, m.in. zdejmuje się z niego mokrą odzież, okrywa kocem, podaje do picia ciepłe i wysokokaloryczne napoje. Można go ogrzać ciepłem własnego ciała.

Odmrożone dłonie lub stopy należy umieścić jak najbliżej centrum ciała – ciepło styczne. W pierwszej pomocy przy odmrożeniu i wychłodzeniu organizmu bardzo dobre efekty przynosi kąpiel w wodzie o temperaturze zbliżonej do temperatury odmrożonego miejsca. Stopniowo podnosi się ją, dolewając powoli ciepłą wodę po ściankach naczynia, do uzyskania naturalnej temperatury ciała. Odmrożenia, po wstępnym ogrzaniu, muszą zostać zabezpieczone przez zakażeniem. Na uszkodzenia należy założyć luźny jałowy opatrunek. Komfort termiczny przyniosą ciepłe, suche ubrania.

Na czym polega udzielenie pierwszej pomocy osobie z miejscowym odmrożeniem?

Podejmując pierwszą pomoc w odmrożeniach, należy pamiętać, że nie wolno nacierać i masować uszkodzonych partii ciała śniegiem, ponieważ takie działanie może przyczynić się do pogłębienia urazu. Poszkodowanemu nie podaje się alkoholu (zakłóca on naturalne mechanizmy obronne, powoduje rozszerzenie naczyń obwodowych i dalsze wychłodzenie) i tytoniu (nikotyna zwęża naczynia krwionośne). Pęcherzy zawierających płyn surowiczy nie wolno przekłuwać i uciskać, ponieważ chronią one uszkodzoną skórę i tkanki. Ważną kwestią pierwszej pomocy przy odmrożeniach jest uniemożliwienie poszkodowanemu wykonywania jakichkolwiek ruchów. Podczas pracy mięśni konieczne jest obfite ukrwienie, czemu nie mogą podołać zwężone niską temperaturą naczynia. Należy zapewnić mu spokój i bezpieczeństwo. Jeśli doszło do odmrożeń wymagających hospitalizacji, trzeba wezwać pomoc medyczną.

Odmrożenie często zbiega się z wychłodzeniem organizmu, dlatego też należy regularnie, co 2–3 minuty kontrolować oddech osoby nieprzytomnej. Z poszkodowanym przytomnym należy utrzymywać stały kontakt i warto informować go o czynnościach ratowniczych, które są wykonywane.

Bibliografia:

1. Jędrzejko H., Juniec G., Konstantynowicz-Adamska K., Pierwsza pomoc, Legionowo, Centrum Szkolenia Policji, 2000.

2. Krzeszowiak J., Michalak A., Pawlas K., Zagrożenia zdrowotne w środowisku górskim, „Medycyna Środowiskowa”, 2014, 17(2), s. 61-68.

3. Bieniek J., Oparzenia i odmrożenia – przyczyny, objawy, sposób postępowania, Katowice, Szkoła Policji w Katowicach, 2014.

4. Jastrzębska R., Kaczor A., Nagłe stany zagrożenia życia. ABC pierwszej pomocy, Słupsk, Wydawnictwo Szkoły Policji w Słupsku, 2007.

5. Praca zbiorowa, Vademecum ratownika, Stowarzyszenie Maltański Krzyż, Sobin, 2011.

6. Janiszewska E., Pierwsza pomoc, odmrożenia, Łódź, OIPP, 2015.