Nie każdy wie, że ludzie żyją w środowisku, w którym warunki fizyko-chemiczne nie sprzyjają przeżyciu. Z tego powodu organizm jest od niego odgrodzony za pomocą skóry, płuc, nerek i przewodu pokarmowego.

Homeostaza – najważniejsze informacje

Homeostaza to zdolność utrzymywania równowagi w środowisku, w którym ciągle zachodzą procesy biologiczne. Polega ona na funkcjonowaniu przy najmniejszej ilości energii, jaką należy wykorzystać do przeżycia. Z reguły pojęcie homeostazy odnosi się do równowagi temperatury i płynów ustrojowych. Jednak dotyczy ona także kontrolowania poziomu związków chemicznych, ciśnienia osmotycznego, gazów oddechowych oraz ciśnienia tętniczego. Dzięki homeostazie organizm jest zaopatrywany w niezbędne składniki odżywcze: witaminy, aminokwasy, kwasy tłuszczowe oraz pierwiastki. To one zapewniają funkcjonowanie. Utrzymanie równowagi organizmu jest skuteczne, kiedy wszystkie układy organizmu współdziałają.

Homeostaza – przykłady

Homeostazę umożliwiają mechanizmy dostosowawcze, które są oparte na sprzężeniu zwrotnym. Sprawia ono, że parametry są utrzymywane na prawidłowym poziomie. Przykładowo, w gorący dzień wysoka temperatura pobudza receptory znajdujące się w skórze do wydzielania potu, co ochładza naskórek i ciało. To jeden z fizjologicznych mechanizmów homeostazy, który działa też w drugą stronę, zwiększając częstotliwość skurczów mięśni, aby podwyższyć temperaturę organizmu.

Zobacz także: Osłabienie organizmu – objawy i zapobieganie uczuciu osłabienia

Istnieją też behawioralne mechanizmy pozwalające zachować równowagę, np. wychodzenie z cienia, kiedy jest za zimno. Wyróżnia się dwa rodzaje sprzężenia zwrotnego. Ujemne polega na tym, że bodziec wyzwalający jest hamowany, np. wzrost stężenia hormonów tarczycy T3 i T4 powoduje, że wydzielanie TSH (odpowiedzialnego za ich produkcję) jest zmniejszone. Natomiast sprzężenie zwrotne dodatnie pobudza bodziec wyzwalający. Zużywa ono jednak zbyt dużo energii, dlatego zachodzi rzadko.

Zaburzenia homeostazy organizmu

Zaburzenie dynamicznej równowagi organizmu, czyli homeostazy, mogą spowodować czynniki genetyczne lub nieprawidłowa budowa narządów. Negatywnie wpływają na nią także choroby wywoływane przez skażenie środowiska, drobnoustroje i pasożyty, a także niewłaściwa dieta i niezdrowy styl życia. Ten ostatni aspekt dotyczy m.in. nadmiernego stresu bądź zbyt małej ilości ruchu.

Homeostaza glukozy

Homeostaza glukozy obejmuje dostarczanie pokarmu i przetwarzanie go na energię. Wyróżnia się trzy okresy zachodzące w trakcie tego procesu: stan sytości, stan pomiędzy posiłkami i stan głodzenia. Stan sytości obejmuje 4 godziny po zjedzeniu posiłku. Dochodzi wtedy do wzrostu poziomu glukozy, która pobudza produkcję insuliny w komórkach beta trzustki. Glukoza jest dostarczana do mózgu w postaci energii. Wychwytują ją także komórki tłuszczowe i mięśniowe. W kolejnym etapie, czyli stanie pomiędzy posiłkami trwającym od 4 do 12 godzin po posiłku, dochodzi do rozpadu glikogenu znajdującego się w wątrobie. Dzięki niemu cukier może być dostarczany do mózgu nawet przez 24 godzin. W tym czasie dochodzi też do rozpadu trójglicerydów w tkance tłuszczowej.

Kwasy tłuszczowe są wykorzystywane w postaci energii przez wątrobę i mięśnie. Mięśnie, dzięki wysokiemu stężeniu glukagonu i insuliny, mogą też czerpać z własnych zapasów glikogenu energię niezbędną do pracy. W ostatnim etapie, czyli w stanie głodzenia, wyczerpują się zapasy glikogenu w wątrobie. To zmusza organizm do znalezienia innych substancji, które podniosą poziom glukozy i dostarczą energii. Glukagon i kortyzol sprawiają, że w mięśniach na skutek rozpadu białek uwalniają się aminokwasy. Z tkanki tłuszczowej pobierany jest glicerol. Te dwa składniki są wykorzystywane do produkcji glukozy w wątrobie. Jest ona dostarczana do mózgu.

Kwasy tłuszczowe pochodzące z trójglicerydów są używane przez wątrobę do wyprodukowania ciał ketonowych. Służą one jako źródła energii dla mózgu i tkanek obwodowych. W stanie głodzenia, który przekracza 16 dni rozpad mięśni zostaje spowolniony. W tym czasie korzystają jedynie z kwasów tłuszczowych, natomiast mózg do produkcji energii zużywa głównie ciała ketonowe.

Zobacz także: Osobowość unikająca - przyczyny, objawy i leczenie zaburzeń osobowości lękliwej

Homeostaza psychiczna

Zdrowy człowiek powinien mieć pełną homeostazę biologiczno-psychiczną, gdyż potrzeby fizjologiczne bezpośrednio wpływają na zdrowie psychiczne, a nawet osobowość. Infekcje, zatrucia oraz urazy i wrodzone wady bądź zaburzenia genetyczne negatywnie działają na równowagę organizmu. Złe samopoczucie na zasadzie sprzężenia zwrotnego niekorzystnie wpływa na psychikę, a osłabiona kondycja psychiczna – na zdrowie fizyczne. Zaburzona homeostaza psychiczna może wynikać z niskiego poziomu wykształcenia lub zahamowania rozwoju świadomości. Do rozwoju nie dochodzi np. z powodu nieznajomości zasad ewolucji psychiki, własnych tendencji i nawyków, które ograniczają rozwój lub z niskiego poziomu życia, również w sferze materialnej. Na zahamowanie rozwoju psychicznego u osób w średnim wieku wpływa też osobowość wycofująca bądź nagromadzenie negatywnych emocji.