Hemodynamika serca to jego czynność związana z przepompowywaniem krwi. Skomplikowany mechanizm skurczu serca pozwala na zapewnienie ukrwienia narządów ciała oraz wymiany gazowej w płucach.

Budowa serca człowieka

Serce człowieka położone jest w środkowej części klatki piersiowej. Zbudowane jest z dwóch przedsionków i dwóch komór. Tworzą one dwie oddzielone od siebie przegrodą części, zwyczajowo zwane prawym i lewym sercem. Lewy przedsionek jest zasilany krwią z czterech żył płucnych i przepompowuje ją do lewej komory. Stamtąd krew dostaje się do tętnicy głównej – aorty – i trafia do wszystkich narządów ciała.

Prawa połowa serca zbiera krew z żył głównych – dolnej i górnej. Przez prawy przedsionek i komorę dociera ona do pnia płucnego, którego gałęzie zasilają płuca. W nich zachodzi wymiana gazowa: do znajdującego się w płucach powietrza przedostaje się nadmiar dwutlenku węgla, a do czerwonych krwinek trafia tlen, który dalej transportowany jest do lewej części serca i narządów.

Charakterystycznymi elementami serca są zastawki – błoniaste struktury, które zapobiegają cofaniu się krwi podczas rozkurczu przedsionków i komór. Po lewej stronie są to odpowiednio zastawki: dwudzielna (przedsionkowo-komorowa lewa, mitralna) oraz aortalna, po stronie prawej – trójdzielna (przedsionkowo-komorowa prawa) i zastawka pnia płucnego.

W czasie skurczu przedsionka lub komory płatki zastawki (znajdującej się w otworze wylotowym danej przestrzeni serca) rozchylają się i pozwalają na przepływ krwi. W trakcie rozkurczu – napinają się i zamykają otwór, nie pozwalając krwi cofać się do przestrzeni, z której przed chwilą wypłynęła. Płatki zastawek przedsionkowo-komorowych są przytrzymywane przez struny ścięgniste, które znajdują się w komorach. Zapobiegają one niepożądanemu wywijaniu się płatków pod wpływem ciśnienia krwi.

Zobacz, jakie są nietypowe objawy zawału serca u kobiet:

Podstawowe parametry hemodynamiczne serca

Badania hemodynamiczne serca zmierzają do określenia efektywności mechanicznej czynności skurczowej. Dzięki temu można stwierdzić, czy krążenie chorego jest wydolne i jaki jest stopień zaawansowania ewentualnych zmian chorobowych.

Dla prawidłowego funkcjonowania układu krążenia niezbędne jest przepompowywanie przez serce prawidłowej ilości krwi. Określa się ją za pomocą dwóch następujących wskaźników:

• objętość wyrzutowa serca – określająca ilość krwi, która przedostaje się do aorty (lub pnia płucnego) podczas jednego skurczu serca,
  
• pojemność minutowa (inaczej – minutowy rzut serca) – ilość krwi wypompowana z komory w czasie jednej minuty (stanowi iloczyn pojemności wyrzutowej i ilości skurczów w ciągu minuty).
  

Aby ocenić, czy ta druga wartość jest wystarczająca do zapewnienia prawidłowego ukrwienia narządów obwodowych, oblicza się tzw. wskaźnik sercowy, czyli pojemność wyrzutową przypadającą na 1 m2 powierzchni ciała badanej osoby.

Bezpośredniej oceny efektywności pracy serca dokonuje się, mierząc dodatkowo pojemność końcoworozkurczową (późnorozkurczową) – ilość krwi znajdującą się w komorze w fazie pełnego rozkurczu, czyli całkowitego napełnienia. Znając tę wartość, można obliczyć, jaki procent krwi został w czasie skurczu wypompowany do naczyń. Wskaźnik ten nazywany jest frakcją wyrzutową i u zdrowych osób nie powinien być mniejszy niż 70%.

Metody badania hemodynamiki serca

Podstawową, nieinwazyjną metodą badania hemodynamiki jest echokardiografia – badanie ultrasonograficzne serca. Pozwala ono na ocenę wielkości, grubości mięśniówki poszczególnych przedsionków i komór, ruchu zastawek i ścian serca. Dodatkowo można oszacować ilość krwi znajdującą się w nim w różnych fazach skurczu. Dzięki temu wylicza się opisane powyżej wskaźniki hemodynamiczne.

Zastosowanie w czasie badania USG przystawki dopplerowskiej pozwala na określenie kierunku i prędkości krwi w różnych punktach serca oraz wyliczanie jej objętości, co ułatwia ocenę wyników.

Mechaniczną czynność serca można ocenić również podczas cewnikowania serca, kiedy przez dren wprowadzony do odpowiedniego przedsionka lub komory podaje się substancję kontrastową, a następnie w czasie rzeczywistym obserwuje się (za pomocą aparatu rentgenowskiego lub tomografu komputerowego), jak kurczy się serce i jak przepływa oznaczona kontrastem krew. W przypadku tego typu badań wyliczenie wskaźników hemodynamicznych jest często mniej dokładne niż w przypadku USG.

Przyczyny zaburzeń hemodynamiki serca

Najczęściej spotykane procesy chorobowe, które mogą być przyczyną zaburzeń hemodynamiki serca, to:

• zaburzenia rytmu (powodujące często niedostateczne wypełnianie się komór krwią albo zwolnienie pracy serca),
  
• wady zastawek – niedomykalność lub zwężenie,
  
• zaburzenie kurczliwości ściany komór z powodu istnienia świeżej martwicy lub blizny pozawałowej,
  
• znaczące nadciśnienie tętnicze lub nadciśnienie płucne,
  
• wady rozwojowe.
  

Na poprawę hemodynamiki często ma wpływ właściwa farmakoterapia – stosowanie preparatów antyarytmicznych, zwiększających siłę lub częstość skurczów serca, obniżających ciśnienie (hipotensyjnych). W niektórych przypadkach niezbędne jest leczenie interwencyjne. Dlatego chorzy z upośledzeniem krążenia o pochodzeniu sercowym (wynikającym z zaburzeń hemodynamiki) powinni pozostawać pod stałą opieką specjalistyczną.