W Polsce wokół problemu płci kulturowej narosły liczne kontrowersje. Tymczasem wiele spośród uczestniczących w społecznej dyskusji osób nawet nie wie, co to jest gender. Termin ten został zaczerpnięty z języka angielskiego. Podobnie jak słowo sex oznacza płeć (męską lub żeńską), a jednocześnie rodzaj gramatyczny (męski, żeński, nijaki). Na potrzeby podjętych w połowie ubiegłego wieku badań antropologicznych pojęciem gender określono płeć kulturową (społeczną), czyli tożsamość płciową ukształtowaną w procesach wychowania i socjalizacji, celem odróżnienia tego zagadnienia od kwestii płci biologicznej – uwarunkowanej genetycznie, stanowiącej o odmienności mężczyzn i kobiet pod względem cech fizycznych, zachowań seksualnych i funkcji w procesie rozmnażania. Terminowi gender pierwotnie nie przypisywano żadnego znaczenia ideologicznego.

Czym jest gender w antropologii?

W latach 50. i 60. XX wieku naukowcy zwrócili uwagę na kwestię ról płciowych, czyli osobnych zachowań i funkcji, jakie w społeczeństwie uznaje się za kobiece lub męskie. Badaczy takich jak Talcott Parsons czy Margaret Mead interesowały różnice pomiędzy oczekiwaniami wobec osób danej płci w obrębie określonej społeczności. Porównywali je z odmiennymi podziałami ról w innych kulturach. Analizowali, w jaki sposób do życia w zgodzie z określonymi stereotypami przygotowywane są od najmłodszych lat dzieci. Z dociekań tych wyrosła współczesna dziedzina antropologii określana mianem gender studies. Jej przedmiotem są wszelkie procesy – kulturowe, ekonomiczne, polityczne itd. – kształtujące normy dotyczące kobiecości i męskości.

Gender – definicja płci kulturowej

Zgodnie z założeniami antropologów gender to suma czynników – cech osobowości, postaw, pełnionych ról – pojmowanych w danym społeczeństwie jako męskie lub kobiece, przyswajanych w drodze wychowania i socjalizacji, czyli poprzez uczenie się, powtarzanie i utrwalanie zachowań innych osób tej samej płci. Różnice te nie wynikają bezpośrednio z cech biologicznych (dymorfizmu płciowego), lecz z ugruntowanych w danej kulturze oczekiwań społecznych, czego dowodzić może istnienie rozmaitych stereotypów płciowych zaobserwowanych w różnych kulturach. Na gender składać się mogą takie atrybuty jak styl bycia, sposób ubierania się, zainteresowania, umiejętności, wykonywane zawody czy funkcje społeczne.

Na czym polega ideologia gender?

Z akademickiej analizy gender wyrosło zainteresowanie tą kwestią w różnych środowiskach. W latach 60. XX wieku ideę płci kulturowej podchwyciły feministki, uznając wdrażanie kobiet do stereotypowych ról społecznych za przejaw dyskryminacji i domagając się równouprawnienia z mężczyznami. Nieco później kwestię gender podniesiono w dyskusji na temat orientacji seksualnej. Popularność zyskała teza, że nauka ról płciowych na podstawie różnic biologicznych to pogwałcenie prawa jednostek do samodzielnego określenia własnej tożsamości. Naukowcy tacy jak John Money szli jeszcze dalej, twierdząc, że nie tylko postawy czy zachowania człowieka, ale i jego rozwój psychoseksualny zdeterminowany jest jedynie przez kulturę. Amerykański psychiatra usiłował dowieść, że rolę płciową można kształtować niezależnie od wpływu genów czy hormonów. Prowadzone przez niego eksperymenty skończyły się tragicznie, toteż w ramach współczesnych badań nie neguje się już znaczenia uwarunkowań biologicznych w rozwoju osobowości i tożsamości płciowej. Powiązana z gender studies ideologia skupia się głównie na kwestiach równości praw i walki ze szkodliwymi stereotypami.

Jak zbudowany jest ludzki mózg? Dowiesz się tego z filmu:

Kontrowersje wokół gender w Polsce

W Polsce postulaty na rzecz odrzucania stereotypów ról płciowych spotkały się z ostrym sprzeciwem w kręgach konserwatywnych i chrześcijańskich. W opozycji do działań podejmowanych przez środowiska liberalne powstał tzw. genderyzm – stanowisko, zgodnie z którym płeć kulturowa jest nierozerwalnie połączona, a wręcz tożsama z płcią biologiczną. Wyodrębnianie pojęcia tej pierwszej może prowadzić do problemów związanych z poczuciem tożsamości płciowej, podważa wartość i funkcje rodziny, neguje boski zamysł względem ludzkiej natury. Szczególny niepokój genderystów wzbudza fakt, że pojęcie płci kulturowej usprawiedliwia zachowania homoseksualne czy transseksualne, wciąż uznawane w wielu środowiskach konserwatywnych za zaburzenie psychiczne.

Zwolennicy filozofii gender z kolei zwracają uwagę na problemy związane z utrwaleniem ról płciowych, takich jak ograniczenie praw jednostki do stanowienia o sobie, nierówne, niesprawiedliwe traktowanie kobiet i mężczyzn, brak tolerancji dla osób, które swoją tożsamość płciową przeżywają w sposób odmienny niż nakazuje arbitralny stereotyp.

W związku z zaistniałym sporem trwa żywiołowa dyskusja, czy nauczanie o gender w szkole doprowadzi do nadmiernej seksualizacji dzieci, czy raczej nauczy niestereotypowego myślenia i respektowania praw drugiego człowieka.

Bibliografia:

1. Gender. Perspektywa antropologiczna, red. R. Hryciuk, A. Kościańska, Warszawa 2007.

2. M. Nowicka, Gender a sprawa polska, [w:] Wiedza i Życie, nr 3, s. 58–62, Warszawa 2014.