Diuretyki to inaczej leki moczopędne. Wpływają na ilość wydalanej wody i elektrolitów przez układ moczowy. Poprzez usuwanie nadmiaru wody i sodu z organizmu wpływają na obniżenie ciśnienia tętniczego. Na rynku poza stosowanymi w praktyce klinicznej grupami leków moczopędnych istnieje wiele diuretyków naturalnych dostępnych bez recepty, stosowanych np. w kulturystyce.

Diuretyki tiazydowe

Przykładami diuretyków tiazydowych, inaczej tiazydów, są indapamid czy hydrochlorotiazyd. Mają one budowę sulfonamidową. Działają w końcowym odcinku części wstępującej pętli nefronu i w początkowym odcinku kanalika dalszego. Hamują wchłanianie zwrotne jonu chlorkowego, co prowadzi do zatrzymania w kanaliku wody i sodu. Skutkiem ich działania jest wiec wydalanie wody, sodu, ale również dochodzi do znacznej utraty potasu, magnezu i zahamowania wydalania wapnia. Ponadto działają rozkurczająco na mięśnie gładkie naczyń krwionośnych.

Przeciwskazaniem do ich stosowania jest znaczna niewydolność nerek, kiedy filtracja wynosi mniej niż 30 ml/min.

Główne wskazania do stosowania diuretyków tiazydowych to:

• obrzęki jakiegokolwiek pochodzenia – nerkowego, sercowego czy też wątrobowego,
  
• niewydolność serca – tiazydy mają tu zastosowanie ze względu na zmniejszenie objętości płynu pozaustrojowego, zmniejszają więc obciążenie układu krążenia, działają lekko hipotensyjnie, czyli obniżają ciśnienie tętnicze,
  
• nadciśnienie idiopatyczne – zwłaszcza sprawdzają się u osób w podeszłym wieku, zmniejszają chorobowość i śmiertelność, a także zapobiegają przerostowi mięśnia sercowego. Ich działanie hipotensyjne wynika nie tylko ze zmniejszenia objętości płynów ustrojowych, ale również z rozkurczu mięśni gładkich naczyń krwionośnych,
  
• czasami znajdują zastosowanie w hiperkalciurii, czyli w zwiększonym wydzielaniu wapnia z moczem, wpływając na zmniejszenie ryzyka powstawania kamieni.
  

Stosowanie diuretyków tiazydowych wiąże się również z działaniami niepożądanymi, takimi jak hipowolemia i hiponatremia, zwłaszcza jeśli chory dodatkowo stosuje niskosodową dietę lub cierpi z powodu ostrej biegunki czy wymiotów. Innym skutkiem niepożądanym jest spadek poziomu potasu, choć ten efekt obserwowany jest zaledwie u 5% leczonych tiazydami. Jednak należy pamiętać, że hipokaliemia może okazać się groźnym powikłaniem ze względu na zaburzenia rytmu serca. Pozostałe działania niepożądane to spadek poziomu magnezu, nadmierny wzrost poziomu wapnia i glukozy. Glukoza wzrasta ze względu na hamowanie wydzielania insuliny przez diuretyki tiazydowe i zmniejszania wrażliwości komórek na insulinę. Tiazydy mogą również powodować wzrost poziomu kwasu moczowego, wobec czego są przeciwskazane u chorych na dnę moczanową, a także powodują hiperlipidemię.

Diuretyki pętlowe

Diuretyki pętlowe charakteryzują się wysoką efektywnością. Zalicza się tu pochodne sulfonamidowe, np. furosemid, a także pochodne kwasu fenoksyoctowego – kwas etakrynowy. Działanie diuretyków pętlowych polega na hamowaniu resorpcji zwrotnej jonu chlorkowego we wstępującym odcinku pętli nefronu i tym samym wchłanianiu sodu. Kiedy duże ilości sodu przechodzą do kanalika dalszego, dochodzi również do nasilonej utraty potasu. Działanie moczopędne jest bardzo gwałtowne w przypadku diuretyków pętlowych, co może skutkować zaburzeniami hemodynamiki.

Furosemid, a właściwie wszystkie diuretyki pętlowe, są lekami pierwszego rzutu w stanach nagłych, kiedy konieczne jest zmniejszenie objętości krążących płynów. Najczęściej jest więc stosowany krótkotrwale. Do głównych wskazań należą:

• ostra niewydolność lewokomorowa z towarzyszącym obrzękiem płuc,
  
• ciężka niewydolność nerek z towarzyszącymi obrzękami,
  
• oporność na działanie diuretyków tiazydowych,
  
• ciężka niewydolność serca wymagająca szybkiego odwodnienia chorego.
  

Do działań niepożądanych diuretyków pętlowych zalicza się zaburzenia metaboliczne oraz elektrolitowe. Pokrywają się one z działaniem diuretyków tiazydowych, jednak ich działanie na gospodarkę wapniową jest odwrotne (powoduje wzrost wydalania wapnia). Ze względu na sulfonamidową budowę chemiczną, podobnie jak diuretyki tiazydowe, mogą wywołać reakcje nadwrażliwości. Do innych działań niepożądanych zalicza się odwracalne zaburzenia słuchu będące wynikiem zaburzeń elektrolitowych w endolimfie. To działanie niepożądane pojawia się głownie po nagłym podaniu dużych dawek leku.

Diuretyki oszczędzające potas

Do tej grupy zalicza się m.in. spironolakton. Diuretyki oszczędzające potas mają małą skuteczność. Ich działanie polega na hamowaniu procesu wymiany jonu sodu na potas w kanaliku dalszym nefronu. Leki te powodują więc wzrost wydzielania moczu, jednak w przeciwieństwie do poprzednich nie powodują spadku poziomu potasu. Działają antagonistycznie do aldosteronu wydzielanego przez nadnercza.

Głównym zastosowaniem diuretyków oszczędzających potas jest hiperaldosteronizm. Może być stosowany jako uzupełnienie terapii moczopędnej innymi diuretykami. Lek ten zaleca się zazwyczaj „w ostateczności” i zaleca się dość krótkie jego stosowanie. Spironolakton może być przyczyną groźnej hiperkaliemii, a u mężczyzn może wywoływać nadwrażliwość sutków, zaburzenia erekcji i ginekomastię.

Diuretyki naturalne

Wśród leków moczopędnych wiele jest dostępnych bez recepty naturalnych diuretyków:

• wyciąg z kłącza perzu,
  
• korzeń wilżyny,
  
• liście mącznicy,
  
• korzeń lubczyka,
  
• świeże liście brzozy,
  
• skrzyp,
  
• owoc pietruszki.