Zespół paranowotworowy to istotne zjawisko kliniczne, którego charakter rozwoju może dostarczyć cennych informacji na temat skuteczności stosowanych metod leczenia u danego pacjenta. Mimo że przyczyny zespołu nie są do końca poznane, wyróżnia się jego kilka postaci, m.in. zaburzenia hematologiczne, neurologiczne, endokrynologiczne czy dermatologiczne. Świąd skóry w zespole paraneoplastycznym to najczęściej spotykana forma tego typu objawów.
Czym jest zespół paranowotworowy?
Zespół paranowotworowy, znany również jako zespół paraneoplastyczny, to grupa różnorodnych objawów towarzyszących chorobie nowotworowej, niestanowiących bezpośredniego następstwa nowotworu, a powstałych niezależnie od miejscowego wzrostu i występowania nacieków czy przerzutów choroby. Stan tego typu występuje u blisko 10% pacjentów obciążonych nowotworem, a jego przebieg i charakter zależą od rodzaju i stopnia zaawansowania choroby. Zespoły paranowotworowe stanowią często pierwszy objaw zwiastujący pogorszenie kondycji zdrowotnej pacjenta. Ponadto:
- są istotnym zjawiskiem klinicznym pomagającym w ustaleniu rodzaju i rozległości nowotworu, choć mogą również utrudniać jego prawidłowe rozpoznanie;
- stanowią wskaźnik odpowiedzi na stosowane metody leczenia przeciwnowotworowego;
- mogą być źródłem dodatkowych dolegliwości w przebiegu choroby nowotworowej;
- dostarczają informacji na temat rokowań co do postępów leczenia nowotworu (zaostrzenie objawów i pojawianie się dodatkowych symptomów zwykle wiąże się z gorszymi prognozami).
W zależności od przyczyny zespół paraneoplastyczny może manifestować się pod postacią zaburzeń zespołowych lub narządowych, hematologicznych, neurologicznych, endokrynologicznych, metabolicznych, a także uogólnionych. Zespół paranoeplastyczny zwykle dotyczy nowotworów złośliwych i ustępuje wraz z wyleczeniem choroby.
Zespół paraneoplastyczny – przyczyny
Przyczyny powstania zespołu paraneoplastycznego nie są jednoznacznie ustalone, choć szacuje się, że tego typu dolegliwości są efektem patologicznego mechanizmu wydzielania mediatorów przez komórki nowotworowe, takich jak cytokiny czy hormony, czyli substancje aktywne biologicznie, regulujące procesy wzrostu i różnicowania zmienionych chorobowo komórek i prawidłowo rozwiniętych tkanek. Patologiczne reakcje autoimmunologiczne krążących w organizmie antygenów wpływają destrukcyjnie m.in. na układ endokrynny, nerwowy, krążenia czy skóry. W konsekwencji dochodzi do powstania zespołu objawów obciążających dodatkowo ustrój pacjenta w przebiegu choroby nowotworowej.
Zespół paranowotworowy – objawy
Objawy zespołu paraneoplastycznego powstają na skutek zaburzenia produkcji przeciwciał i rozpoczęcia autoataku organizmu na inne niż nowotworowe struktury, jak skóra, naczynia krwionośne czy włókna nerwowe. Najczęściej obserwowanymi zespołami paraneoplastycznymi są objawy:
- systemowe, np. tzw. zespół wyniszczenia i wyczerpania: brak łaknienia, utrata masy ciała, gorączka, osłabiona odporność i ogólna kondycja psychofizyczna;
- dermatologiczne, czyli zmiany skórne, m.in. nadżerki, pęcherze, owrzodzenia, zespoły pęcherzykowo- i nadżerkowopodobne, różnorodne zaburzenia pigmentacji, wysiewy brodawek, wykwity skórne, oddzielanie się naskórka, ogniska naciekowe i rumieniowo-obrzękowe;
- neurologiczne, np. encefalopatie, zapalenia skórno-mięśniowe, obwodowe polineuropatie, osłabienia siły i odruchów mięśniowych;
- endokrynne i metaboliczne, głównie pod postacią zaburzania wydzielania hormonu antydiuretycznego (ADH) i adrenokortykotropowego (ACTH) oraz hiperkalcemii. Zespół paranowotworowy w raku płuc, prostaty czy układu pokarmowego charakteryzuje się nadprodukcją hormonalną z jednoczesnym spadkiem stężenia sodu we krwi, co objawia się osłabieniem, wymiotami, zaburzeniami świadomości, wzrostem ciśnienia śródczaszkowego czy obrzękiem mózgu;
- hematologiczne, m.in. niedokrwistość, zaburzenia czynności płytek i krzepnięcia;
- reumatyczne i łącznotkankowe, głównie reumatoidalne zapalenie stawów, toczeń, sklerodermia;
- naczyniowe, np. zespół rozsianego wykrzepiania wewnątrznaczyniowego czy wędrujące zakrzepowe zapalenie żył i naczyń.
Zobaczcie, jakie są objawy raka piersi:
Zespół paraneoplastyczny – leczenie
W zależności od stopnia zaawansowania zmian nowotworowych, rozległości i rodzaju zespołu paraneoplastycznego dobierane są odpowiednie metody leczenia obu stanów, przy czym skuteczne leczenie nowotworu, zwykle powoduje ustąpienie objawów paranowotworowych. Doraźne łagodzenie dolegliwości przynosi jedynie ulgę w chorobie, ale nie stanowi metody na usunięcie problemu zdrowotnego. Przykładowo endokrynologiczne zespoły paraneoplastyczne wspiera się głównie poprzez uzupełnianie poziomu elektrolitów w organizmie, z kolei w przebiegu naczyniowych objawów paranowotworowych niezbędna może być nawet transfuzja krwi. Zmiany skórne tego typu kwalifikują się do chirurgicznego usunięcia.
Bibliografia:
- Kordek R., „Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy”, VIA MEDICA, Gdańsk 2007.
- Krzakowski M. „Onkologia kliniczna”, Wydawnictwo Borgis, Warszawa 2001.