Świadomość jest bardzo trudnym i ciężkim do zdefiniowania pojęciem. Rozumiana jest często jako psychika i poczucie przeżywania własnego życia. Z punktu widzenia medycyny definicję świadomości można przedstawić jako stan czuwania i przytomności. Świadomość jest zależna od funkcjonowania kory mózgowej oraz układu siatkowatego w pniu mózgu. Aby pracowały, konieczna jest właściwa praca m.in. układu oddechowego czy krążenia. Jeśli nie zostaną te warunki spełnione, może dojść do utraty przytomności bądź innych zaburzeń świadomości. Utrata świadomości (przytomności) może być chwilowa (omdlenie) lub mieć ciężką postać zaburzeń w postaci śpiączki bądź stanów pośrednich.

Czym jest świadomość?

Naukowe podwaliny pod analizę świadomości położył Arystoteles. Można powiedzieć, że świadomość jest pojęciem pozwalającym na określenie psychiki człowieka. Od wieków próbuje się stworzyć idealną definicję świadomości, choć bez skutku. Nie istnieją sformułowania, które pozwalają na precyzyjne określenie tego zjawiska. Świadomość jest ponadto bardzo uniwersalnym pojęciem. Zupełnie inaczej na świadomość patrzy lekarz, inaczej psychiatra czy psycholog, zupełnie inne definicje tworzą fizycy, filozofowie, biolodzy, matematycy czy specjaliści innych dziedzin. Bez względu jednak na dziedzinę, w której próbuje się zdefiniować świadomość, przyjmuje się, że świadomość jest zjawiskiem nierozerwalnie związanym z życiem ludzkim i trwa tak długo jak ludzkie życie.

Utrata świadomości

Utrata świadomości może mieć różny obraz – od chwilowej utraty przytomności po śpiączkę. Są to tzw. ilościowe zaburzenia świadomości, określające głębokość zaburzeń. Należy też pamiętać, że chory może być przytomny, nie wykazywać braku przytomności, a jednak mieć jakościowe zaburzenia świadomości w postaci np. splątania czy majaczenia.

Najczęstszą przyczyną chwilowej utraty świadomości jest odruch wazowagalny. Polega on na tym, że przy zmianie pozycji ciała układ krążenia i układ wegetatywny nie funkcjonuje prawidłowo, a krew zalega w dolnych partiach ciała. Chwilowa utrata świadomości może również wynikać z chorób serca czy tętnic odpowiedzialnych za dostarczenie krwi do mózgu. Czynnikami ryzyka zwiększającymi prawdopodobieństwo wystąpienia incydentu utraty przytomności są wysoka temperatura otoczenia, stres, silne emocje i odwodnienie organizmu. W młodym wieku zdarzają się omdlenia odruchowe występujące przy zbyt długim staniu.

Stan utraty świadomości może powstać w sytuacji zbyt niskiego lub zbyt wysokiego poziomu glukozy we krwi, niedotlenienia, zatrucia i wielu innych schorzeń układowych. Zaburzenia świadomości mogą być też efektem przegrzania lub wychłodzenia organizmu.

Najpoważniejszym stanem związanym z całkowitą utratą świadomości jest śpiączka. Jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia. Najczęściej jej powodem są urazy ośrodkowego układu nerwowego i ciężkie choroby układowe. Bardzo często do jej powstania przyczynia się udar mózgu. Nie należy zapominać, że wśród przyczyn utraty świadomości ważne miejsce zajmują używki, jak narkotyki czy alkohol.

Ocena braku świadomości

Do oceny stopnia świadomości służy ogólnoświatowa skala Glasgow. Podczas oceny chorego lekarz przyznaje punkty za odpowiedź słowną, ruchową i otwieranie oczu jako reakcje na bodźce. Maksymalnie chory może uzyskać 15 punktów. Wynik 8 i niżej świadczy o śpiączce i konieczności zaintubowania chorego.

Skala Glasgow wygląda następująco:

• Otwieranie oczu
  

1. Spontanicznie (4 pkt)
   
2. Na polecenie słowne (3 pkt)
   
3. Na bodziec bólowy (2 pkt)
   
4. Brak (1 pkt)
   

• Reakcja słowna
  

1. Pacjent zorientowany, prawidłowa reakcja (5 pkt)
   
2. Dezorientacja (4 pkt)
   
3. Niewłaściwe, pojedyncze słowa (3 pkt)
   
4. Niezrozumiałe dźwięki (2 pkt)
   
5. Brak reakcji (1 pkt)
   

• Reakcja ruchowa
  

1. Zgodnie z poleceniem (6 pkt)
   
2. Umiejscowienie bodźca bólowego (5 pkt)
   
3. Wycofanie części ciała w reakcji na bodziec bólowy (4 pkt)
   
4. Nieprawidłowa reakcja zgięciowa (3 pkt)
   
5. Sztywność (2 pkt)
   
6. Brak reakcji (1 pkt)