Czerniaki skóry są złośliwymi nowotworami wywodzącymi się z neuroektodermalnych komórek melanocytarnych, czyli komórek barwnikowych wytwarzających melaninę. Mają największą dynamikę wzrostu liczby zachorowań. Jedną z częściej występujących odmian jest czerniak guzkowy, który rozwija się przeważnie u osób w podeszłym wieku. Zazwyczaj nie wykazuje heterogenności barw i nieregularności brzegu. Powoduje najczęściej i najwcześniej zmiany przerzutowe w węzłach chłonnych.

Czym jest czerniak guzkowy?

Czerniak guzkowy (nodular melanoma – NM) to drugi co do częstości podtyp histogenetyczny czerniaka. Choroba stanowi około 10–15% wszystkich przypadków tego nowotworu. Zmiany mogą występować w dowolnym miejscu na ciele, ale ich typowymi lokalizacjami są: skóra głowy, karku i górnej części pleców, tułów, szyja i kończyny dolne. Mediana wieku zachorowania jest podobna dla obu płci i wynosi około 50 lat. Bardzo rzadko zdarza się u dzieci przed okresem pokwitania. Choroba częściej rozwija się u mężczyzn niż u kobiet (2:1). Stanowi istotny problem współczesnej onkologii i dermatologii.

Cechy charakterystyczne czerniaka guzkowego

Choroba charakteryzuje się pionowym wzorcem wzrostu. Oznacza to, że guz przyrasta na grubość. Dochodzi do naciekania głębszych warstw skóry właściwej i następuje rozsiew komórek nowotworowych drogą naczyń limfatycznych i krwionośnych do węzłów chłonnych i narządów wewnętrznych. W konsekwencji tego szybko rozwijają się przerzuty.

Zmiany mają postać grudki lub blaszki o gładkiej powierzchni. Często są polipowate. Bywają także uszypułowane. Nierzadko guzowi towarzyszy owrzodzenie. Jest on symetryczny i dobrze odgraniczony. Przybiera czarny, niebieskawy kolor, przy czym rozmieszczenie barwnika jest w większości przypadków niesymetryczne.

Może się rozwinąć także postać amelanocytowa, w wyniku czego zmiana ma kolor różowoczerwony. Nosi ona nazwę – czerniak guzkowy bezbarwnikowy. Jest bardzo rzadki. Charakteryzuje się brakiem lub znikomą ilością barwnika w wyniku mniejszego zróżnicowania komórek, a tym samym większej złośliwości.

Trwają badania nad szczepionką hamującą rozwój czerniaka. Sprawdź:

Objawy czerniaka guzkowego

Objawy czerniaka guzkowego determinowane są postacią choroby. Może przyjąć ona dwie formy:

• de novo (na nowo) – postać ta stanowi większość przypadków; na dotychczas niezmienionej skórze pojawia się nowe znamię barwnikowe wykazujące cechy znamienia dysplastycznego, czyli asymetrię, nieregularność i nieostrość granic, nieregularność zabarwienia i nadżerki w obrębie znamienia; pokrywający naskórek jest ścieńczały, zamazany lub owrzodziały;
  
• na powstałym wcześniej znamieniu – postać ta rozwija się znacznie rzadziej; wówczas wśród objawów budzących niepokój wymienia się zmiany zachodzące w już istniejących znamionach, takie jak: powiększenie się, zmiana kształtu, granic i zabarwienia, pieczenie, zgrubienie, swędzenie i krwawienie.
  

Czerniak guzkowy – rokowania

Polska należy do krajów o średnio niskiej zachorowalności na czerniaka. Choroba ta uważana jest za jeden z najbardziej złośliwych nowotworów, ponieważ charakteryzuje się wczesnymi przerzutami i niską wrażliwością na leczenie, a w związku z tym wysoką śmiertelnością. W związku z powyższym czerniak guzkowy ma niepomyślne rokowania.

Czynnikami wpływającymi na nie w istotny sposób są grubość guza, poziom naciekania i ryzyko przerzutów. Na tej podstawie 5-letnie przeżycie chorych na czerniaka guzkowego przedstawia się następująco:

• 5-letnie przeżycie szacowane na 98% – grubość guza pierwotnego wg Breslowa <0,75; I/II poziom naciekania warstw skóry wg Clarka obejmujący zazwyczaj tylko naskórek; 8% przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych; grupa rokownicza małego ryzyka;
  
• 5-letnie przeżycie szacowane na 91% – grubość guza pierwotnego wg Breslowa 0,76–1,5; III poziom naciekania warstw skóry wg Clarka sięgający przez całą grubość warstwy brodawkowatej; 20% przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych; grupa rokownicza umiarkowanego ryzyka;
  
• 5-letnie przeżycie szacowane na 71% – grubość guza pierwotnego wg Breslowa 1,51–3,99; IV poziom naciekania warstw skóry wg Clarka sięgający do warstwy siateczkowatej; 36% przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych; grupa rokownicza wysokiego ryzyka;
  
• 5-letnie przeżycie szacowane na 46% – grubość guza pierwotnego wg Breslowa >4,0; V poziom naciekania warstw skóry wg Clarka sięgający do tkanki podskórnej; 57% przerzutów do regionalnych węzłów chłonnych; grupa rokownicza wysokiego ryzyka.
  

W jaki sposób można uchronić się przed czerniakiem? Odpowiedź na filmie:

Przyczyny powstania czerniaka guzkowego

Rozwój czerniaka guzkowego stanowi wynik wzajemnego oddziaływania na siebie szkodliwych czynników egzogennych, czyli środowiskowych i endogennych. Podkreśla się przede wszystkim istotną rolę zmian w genomie melanocytów, które warunkują wzrost wrażliwości tych komórek na mutagenne działanie czynników zewnątrzpochodnych.

Za najistotniejsze determinanty zwiększonego ryzyka zachorowania na czerniaki grudkowe uważa się m.in.:

• intensywne działanie promieniowania ultrafioletowego naturalnego (promienie słoneczne) i sztucznego (łóżka opalające, solaria),
  
• stałe drażnienie mechaniczne lub chemiczne,
  
• niską zawartość barwnika w skórze,
  
• predyspozycje genetyczne, a zwłaszcza rodzinny zespół znamion atypowych (familial atypical mole syndrome – FAMS).
  

Sprawdź swoją wiedzę odnośnie czerniaka:

Bibliografia:

1. Rutkowski P., Wysocki P.J., Nasierowska-Guttmejer A. i wsp., Czerniaki skóry – zasady postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w 2016 roku, „Journal of Oncology”, 2015, 65(6), s. 501–516.

2. Rutkowski P., Złośliwe nowotwory skóry, Gdańsk, Via Medica, 2014.

3. Telka E., Szczepanik K., Czerniak skóry – nowe zasady postępowania diagnostyczno-terapeutycznego, „Nowa Medycyna”, 2014, 3, s. 125–129.

4. Krzakowski M., Leczenie systemowe czerniaka skóry, „Współczesna Onkologia”, 2003, 7(8), s. 604–610.

5. Pawlak W.Z., Wawrocka-Pawlak M., Szczylik C., Biologia molekularna czerniaka skóry, „Współczesna Onkologia”, 2003, 7(8), s. 548–555.

6. Rutkowski P., Czynniki rokownicze i klasyfikacja stopni zaawansowania, W: Ruka W., Nowecki Z.I., Rutkowski P., Czerniaki skóry u dorosłych, Warszawa, MediPage, 2005, s. 33–45.

7. Michalska-Jakubus M., Jakubus T., Krasowska D., Czerniak – epidemiologia, etiopatogeneza i rokowanie, „Medycyna Rodzinna”, 2006, 2, s. 45–53.

8. Weedon D., LeBoit G., Burg G., Sarasin A., Pathology and Genetics of Tumours of the Skin, Lyon, IARC Press, 2006.