Zespół stresu pourazowego jest formą reakcji na traumę. Pośród wydarzeń, które mogą wywołać stres traumatyczny, należy wymienić: działania wojenne, katastrofy, kataklizmy żywiołowe, wypadki komunikacyjne, bycie ofiarą napaści, gwałtu, uprowadzenia, tortur lub uwięzienia, otrzymanie diagnozy zagrażającej życiu.

Co to jest trauma?

Trauma stanowi istotny element zespołu stresu pourazowego (ang. post-traumatic stress disorder – PTSD). Jest to zespół objawów będący wynikiem niezwykle silnego urazu psychicznego. Związany jest z doświadczaniem subiektywnego poczucia bezsilności lub przerażenia w trakcie działania stresora.

Do czynników predysponujących do wystąpienia PTSD zalicza się:

• doświadczenie traumy w dzieciństwie,
  
• cechy zaburzeń osobowości typu paranoicznego lub antyspołecznego,
  
• genetyczną podatność na zaburzenia psychiczne,
  
• brak wsparcia ze strony bliskich lub środowiska rówieśniczego,
  
• poczucie braku kontroli,
  
• niedawne, stresogenne zmiany życiowe,
  
• przyjmowanie nadmiernych ilości alkoholu i substancji psychoaktywnych w ostatnim czasie.

Leczenie traumy

Leczenie traumy opiera się głównie na pomocy psychologa lub psychiatry. W trudniejszych przypadkach stosuje się leki przeciwdepresyjne i przeciwlękowe. Bardzo istotną rolę odgrywają wszelkie grupowe formy terapeutyczne, grupy wsparcia i psychoterapia grupowa. Pomocna okazuje się technika behawioralna i biofeedback, które zmniejszają lęk dzięki lepszemu poznaniu siebie i swoich reakcji, a także zdobyciu większej kontroli nad ciałem.

Objawy traumy

Stres traumatyczny związany z PTSD charakteryzuje się trzema grupami objawów:

• przeżywanie urazu na nowo – w natrętnych wspomnieniach, koszmarach sennych, poczucie powtarzania się zdarzenia;
  
• trwałe unikanie bodźców związanych z urazem – unikanie myśli, uczuć, ludzi, miejsc, rozmów, działań związanych z traumą, trudności w przypomnieniu sobie ważnego aspektu zdarzenia, poczucie wyłączenia lub wyobcowania, zamkniętej przyszłości, znaczne ograniczenie zainteresowań i aktywności w porównaniu z dotychczasowym poziomem funkcjonowania, zawężenie kontaktów towarzyskich, upośledzona zdolność przeżywania uczuć;
  
• trwałe nadmierne pobudzenie – wzmożona czujność, trudności z zasypianiem, przesypianie, bezsenność, trudności z koncentracją uwagi, rozdrażnienie, wybuchy gniewu, zachowania agresywne, drażliwość, czerwienienie się i przyspieszenie akcji serca.
  

Jakie są rodzaje traumy?

Najczęściej występujące rodzaje traumy to:

• trauma z dzieciństwa
  

Wiele osób w okresie dzieciństwa doświadcza traumatycznych wydarzeń ze strony najbliższych członków rodziny. Nierzadko są ofiarami wykorzystania: fizycznego (bicie, popychanie, kopanie, szczypanie i inne działania powodujące uszkodzenie ciała), emocjonalnego (manipulowanie dzieckiem, oczekiwanie od dziecka spełnienia ambicji opiekuna, budzenie poczucia winy u dziecka, szantaż emocjonalny, przeklinanie, drwienie, krytykowanie, zawstydzanie, obwinianie, wyzywanie, ośmieszanie) lub seksualnego. Do traumy z dzieciństwa doprowadzić mogą także: utrata rodzica, rozwód rodziców lub długotrwała rozłąka z rodzicem. Traumatyczne wydarzenia z dzieciństwa mogą rzutować na stan zdrowia w życiu dorosłym. Objawy, jakie występują u dzieci w wyniku doświadczania traumy, są różnorodne i zależą od charakteru, częstotliwości, schematu i nasilenia czynnika traumatycznego oraz obecności elementów łagodzących.

• trauma po porodzie
  

Zdaniem niektórych badaczy trudny poród może stanowić dostatecznie silny uraz, aby spowodować traumę. Czynnikami odpowiadającym za jej rozwój są: strata dziecka przy porodzie, komplikacje porodowe, ból doznany podczas porodu, traumatyczne doświadczenia w poprzednich ciążach, utrata poczucia kontroli nad sytuacją, trudne warunki materialne, samotne macierzyństwo, nieplanowana ciąża, brak wsparcia ze strony partnera i personelu oraz osobowość niedojrzała. Częstość występowania traumy po porodzie szacuje się na 1,5–5,6% rodzących. Kobiety doświadczają m.in. ponownego przeżywania sytuacji stresowej w koszmarnych snach związanych z porodem, słyszą płacz dziecka, odczuwają przykrość na widok matek z małymi dziećmi, mają problem z przypomnieniem sobie przebiegu porodu i okresu bezpośrednio po nim.

• trauma wojenna
  

PTSD bardzo często rozpoznaje się wśród żołnierzy, szczególnie uczestniczących w misjach wojskowych. Po powrocie do domu niejednokrotnie wymagają oni długotrwałej opieki psychiatrycznej i psychologicznej. Przez wiele miesięcy nieświadomie dzielą się traumatycznym doświadczeniem z najbliższymi. Wykazują nadpobudliwość, wyostrzoną czujność, nadmierną podejrzliwość i nieufność.

• trauma po wypadku samochodowym
  

Wypadek drogowy należy do kategorii wydarzeń o charakterze traumatycznym i może powodować PTSD. Niektóre ze sposobów pomocy, jak wczesna interwencja u ofiar wypadków już podczas hospitalizacji, wsparcie dla sprawców wypadków, którzy nie doznali obrażeń i krewnych śmiertelnych ofiar zdarzeń drogowych, znacznie obniżają nasilenie objawów traumy. Objawami wzrastania potraumatycznego mogą być: uświadomienie sobie własnej odpowiedzialności za swoje życie, życie pasażerów i innych uczestników ruchu drogowego, poprawa bezpieczeństwa i kultury jazdy, lepsze przewidywanie potencjalnych zdarzeń na drodze i dbałość o odpoczynek w czasie długiej jazdy.

Bibliografia:

1. Ściepuro A., Wilkowska A., Landowski J., Zaburzenie stresowe pourazowe jako następstwo szczególnej traumy podczas porodu, „Postępy Psychiatrii i Neurologii”, 2005, 14(supl. 1/20), s. 4–7.

2. Waszkowska M., Merecz D., Psychologiczne skutki uczestnictwa w wypadkach drogowych – wyzwanie dla zdrowia publicznego, „Medycyna Pracy”, 2006, 57(5), s. 479–484.

3. Dudek B., Zaburzenia po stresie traumatycznym, Sopot, GWP, 2003.

4. Zimbardo P.G., Johnson R.L., McCann V., Psychologia – kluczowe koncepcje. Człowiek i jego środowisko, Warszawa, PWN, 2010.

5. Mikuczewska-Wośko A., Biłyj D., Tomczyk J., Psychologiczna pomoc dla uczestników wypadków drogowych — wnioski z realizacji programu, „Medycyna Pracy”, 2009, 60(5), s. 405–413.

6. Ayers S., Pickering A., Do women get posttraumatic stress disorder as a result of childbirth? A prospective study of incidence, “Birth”, 2001, 28, s. 111–118.

7. Makara-Studzińska M., Partyka I., Ziemecki P., Zespół stresu pourazowego- rys historyczny, terminologia, metody pomiaru, „Current Problems of Psychiatry”, 2012, 13(2), s. 109–114.

8. Kubicka-Kraszyńska U., Problemy emocjonalne kobiet w okresie okołoporodowym, Warszawa, Fundacja Rodzić po Ludzku, 2008.

9. Sadock B.J., Alcott Sadock V., Ruiz P., Kaplan & Sadock’s Synopsis of Psychiatry Behavioral Sciences/Clinical Psychiatry, Philadelphia, Wolters Kluwer, 2015.

10. Radny A., Wpływ traumy na psychikę. psychoterapia ofiary, „Neurokognitywistyka w patologii i zdrowiu, Roczniki Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie”, 2009–2011, 1, s. 106–119.