Jama brzuszna jest przestrzenią ograniczoną przez ścianę brzucha, od góry przez przeponę, a od dołu przez elementy dna miednicy. Skomplikowane struktury łącznotkankowe (otrzewna ścienna i trzewna, krezka, więzadła i torebki narządów) sprawiają, że poszczególne struktury są precyzyjnie umiejscowione w określonych przestrzeniach. Jednocześnie mają zapewnioną dostateczną ruchomość i możliwość nawet znacznej zmiany objętości, co jest istotne np. w przypadku jelit.

Regiony jamy brzusznej

Określając położenie narządów, dzieli się brzuch (przy spojrzeniu na niego od przodu) na trzy główne regiony:

• nadbrzusze – obejmujące okolice znajdujące się powyżej umownej linii łączącej dolne krawędzie łuków żebrowych,
  
• śródbrzusze – graniczące z nadbrzuszem i ograniczone od dołu przez linię łączącą kolce biodrowe przednie górne,
  
• podbrzusze – część najniższą, znajdującą się poniżej śródbrzusza i graniczącą od dołu z jamą miednicy.
  

Każdą z tych części dzieli się na okolice, takie jak:

• podżebrowe (lewą i prawą) i nadbrzusze właściwe (środkowe) – w nadbrzuszu,
  
• pępkową i dwie boczne – w śródbrzuszu,
  
• łonową oraz prawą i lewą pachwinową – w podbrzuszu.
  

Narządy jamy brzusznej

Umownie dzieli się jamę brzuszną na piętro górne (gruczołowe) i dolne (jelitowe). Inna nazwa tych przestrzeni to część nad- i podokrężnicza, gdyż rozdziela je fałd otrzewnej (krezka) podtrzymujący poprzeczną część okrężnicy.

W części gruczołowej znajdują się wątroba z pęcherzykiem żółciowym (po stronie prawej), śledziona (po stronie lewej), a w części środkowej żołądek i położona bardziej ku tyłowi trzustka.

W dolnym piętrze jamy brzusznej ulokowane są jelita – łącząca się z żołądkiem dwunastnica, jelito cienkie (czcze i kręte) oraz jelito grube: kątnica z wyrostkiem robaczkowym, okrężnica (złożona z części wstępującej, poprzecznej i zstępującej) oraz esica i odbytnica. 

Za tymi dwiema strefami znajduje się przestrzeń zaotrzewnowa, w której umieszczone są nerki wraz z nadnerczami, moczowody, a wzdłuż kręgosłupa przebiegają aorta brzuszna, duże naczynia żylne, chłonne, pnie nerwowe i nerwy oraz mięśnie lędźwiowe.

W dolnej części jamy brzusznej znajdują się narządy miednicy mniejszej: pęcherz moczowy (u mężczyzn znajduje się pod nim gruczoł krokowy – inaczej stercz, prostata), u kobiet macica wraz z jajowodami i jajnikami. Najbardziej z tyłu położona jest odbytnica – końcowy odcinek przewodu pokarmowego.

Jak  jest zbudowany układ pokarmowy? Odpowiedz znajdziesz w filmie: 

Otrzewna i krezka jelita

Otrzewna jest błoną surowiczą, która wyściela dużą część ściany jamy brzusznej i jej narządów. Ogólnie dzieli się ją na otrzewną ścienną i trzewną. Ta druga część pokrywa całkowicie lub częściowo narządy jamy brzusznej. Wewnątrzotrzewnowo znajdują się m.in.: wątroba, śledziona, żołądek, jelito cienkie, niektóre części jelita grubego (poprzecznica, esica, kątnica i wyrostek robaczkowy, górna część odbytnicy), jajniki i macica. Narządy częściowo pokryte otrzewną (śródotrzewnowe) to: trzustka, okrężnicy wstępująca i zstępująca, środkowa część odbytnicy.

Pozaotrzewnowo położone są: nerki, nadnercza i drogi moczowe (moczowody, pęcherz). Jelita zawieszone są na krezkach (odpowiednio – jelita cienkiego i grubego) – fałdach otrzewnej, które pozwalają pętlom jelita na niewielką ruchomość, a jednocześnie nie dopuszczają do ich splątania. W krezce znajdują się naczynia doprowadzające krew do jelita oraz węzły chłonne.

Osobnymi strukturami są sieć większa (fałd zdwojonej otrzewnej, który osłania od przodu pętle jelitowe i oddziela je od ściany brzucha) oraz sieć mniejsza (znajdująca się pomiędzy wątrobą a żołądkiem). Otrzewna tworzy liczne pasma więzadłowe łączące narządy brzucha i zachyłki – przestrzenie ograniczone jej fałdami. Cała otrzewna tworzy zamknięty worek. U kobiet wyjątkiem są otwory, w których znajdują się brzuszne ujścia jajowodów.

Otrzewna produkuje niewielkie ilości wydzieliny surowiczej, która pozwala na delikatne przemieszczanie się poszczególnych, pokrytych nią narządów względem siebie. Ma również zdolność do oklejania miejsca, w którym dochodzi do procesu zapalnego, co pozwala na ograniczenie choroby do jednej okolicy i nierozprzestrzenianie się zakażenia na całą jamę brzuszną. Uogólnione zapalenie otrzewnej jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia.

Możliwości zabiegów chirurgicznych w obrębie jamy brzusznej

Skomplikowana budowa i wielość narządów w jamie brzusznej sprawia, że praca chirurga wymaga doskonałej znajomości anatomii i topografii narządów oraz budowy otrzewnej. Do nowoczesnych zabiegów wykorzystuje się nie tylko klasyczne techniki chirurgiczne (wymagające rozległego otwarcia powłok). W związku z faktem, że przez jamę otrzewnej można dotrzeć do wielu narządów, niektóre schorzenia leczy się laparoskopowo. Technika ta umożliwia dotarcie do wnętrza jamy brzusznej przez 3 niewielkie otwory. Zabieg wykonywany jest wprowadzanymi przez nie narzędziami, a chirurg obserwuje pole operacyjne na ekranie monitora pokazującego obraz z wnętrza brzucha. Część zabiegów diagnostycznych i leczniczych można (głównie w przypadku chorób układu pokarmowego i moczowego) wykonać za pomocą technik endoskopowych.