Biblioterapia to forma zajęć polegających na czytaniu literatury wyselekcjonowanej pod kątem potrzeb uczestników. Kolejnym etapem jest omówienie tematu tak, by lektura stała się dla słuchaczy inspiracją do rozwoju czy pracy nad problemami. W przypadku dzieci najlepszym narzędziem biblioterapii są bajki. Opowiadania terapeutyczne dla najmłodszych pisane są zwykle z myślą o ich wychowawczej roli. Często stanowią element terapii zajęciowej, ale można je także dziecku czytać w domu.

Czym są bajki terapeutyczne i komu służą?

Bajka terapeutyczna przedstawia świat widziany z dziecięcej perspektywy. Bohaterowie mają takie same rozterki jak mały odbiorca, z którym czyta się odpowiednio wybraną historię. Celem opowieści jest bowiem wyjaśnienie dziecku – w sposób czytelny dla niego i łatwy do zaakceptowania – przeżywanych przez niego emocji oraz wskazanie możliwych rozwiązań trudności, z którymi się boryka. Identyfikacja z bohaterem pozwala na pokonanie wraz z nim drogi ku przezwyciężeniu problemu i zinternalizowanie postaw i zachowań, które temu posłużyły.

Uważa się, że bajki terapeutyczne najbardziej odpowiednie są dla przedszkolaków i dzieci z pierwszych klas szkoły podstawowej. Maluchy poniżej 4 roku życia nie mają jeszcze umiejętności pozwalających na właściwy odbiór historii (odnoszenia przeżyć innych osób do własnych), a w przypadku starszych czytelników zwykle nie zachodzi już mechanizm nieświadomego przyswajania sobie przedstawianych treści. Opowiadania terapeutyczne dla najmłodszych służą także ich opiekunom. Stanowią bowiem dla nich doskonałą pomoc, kiedy muszą przepracować z dzieckiem trudne tematy.

Polecamy: Biblioterapia dla dorosłych i dzieci (bajkoterapia) – cele, charakterystyka

Rodzaje bajek terapeutycznych dla dzieci

Ze względu na funkcje, jakie spełniają bajki terapeutyczne, podzielić je można na trzy rodzaje:

• bajki psychoedukacyjne – ich celem jest poszerzanie wiedzy dziecka, przedstawianie wzorów pożądanych zachowań, ilustrowanie sposobów radzenia sobie w trudnych sytuacjach, zanim one nastąpią,
  
• bajki psychoterapeutyczne – mają pomóc tym dzieciom, które już zmagają się z ciężkimi dla nich przeżyciami, muszą oswoić się z nowymi okolicznościami, poradzić z negatywnymi emocjami czy skompensować niezaspokojone potrzeby,
  
• bajki relaksacyjne – służą rozładowaniu napięcia, wyciszeniu, odprężeniu, które może nastąpić dzięki wizualizacji określonych stanów emocjonalnych czy spokojnego, bezpiecznego miejsca.

Polecamy: Techniki relaksacyjne – czemu służą i jak je opanować? Przykłady

Bajki terapeutyczne o emocjach

Bajki terapeutyczne mogą wspomagać najmłodszych zarówno w radzeniu sobie z codziennymi czynnościami, jak i w przepracowaniu poważnych problemów czy traumatycznych doświadczeń. W drugim przypadku dziecko powinno przede wszystkim znaleźć się pod opieką specjalisty, ale odpowiednio skonstruowane bajki mogą stanowić doskonałe uzupełnienie terapii.

Wśród pomocnych opowieści dla dzieci znaleźć można bajki terapeutyczne o złości, agresji, smutku, a także o znaczeniu przyjaźni czy tolerancji. Z bogactwa takich historii czerpać można na przykład wówczas, gdy dziecko:

• ma problem z wyrażaniem lub kontrolowaniem emocji,
  
• nie radzi sobie z lękiem przed ciemnością czy stresem w przedszkolu,
  
• nie odnajduje się w kontaktach z rówieśnikami,
  
• jest nieśmiałe, niepewne siebie,
  
• musi oswoić się z narodzinami rodzeństwa,
  
• przeżywa rozwód rodziców albo śmierć bliskiej osoby,
  
• jest ofiarą agresji, np. molestowania seksualnego,
  
• uczy się żyć z własną, nieuleczalną chorobą.

Jeśli wśród polecanych przez specjalistów zbiorów bajek nie ma historii adekwatnej do problemu dziecka, to oczywiście można ją samodzielnie wymyślić, inspirując się innymi opowieściami terapeutycznymi i przestrzegając ogólnych zasad ich konstruowania.

Polecamy: Objawy lęku separacyjnego u dzieci i dorosłych - formy pomocy

Czy nieśmiałość to cecha charakteru? Kiedy nieśmiałość przeradza się w fobię społeczną? Po czym poznać, że dziecko ma problemy? Odpowiedź na filmie:

Jak skonstruowana jest bajka terapeutyczna?

Bohater bajki terapeutycznej ma podobny problem jak dziecko, do którego opowieść jest adresowana. Początkowo nie radzi sobie z nim, przeżywa trudne emocje, dzięki czemu mały odbiorca może łatwo zidentyfikować się z daną postacią. Następnie w historię wprowadzony zostaje drugi bohater, którego rolą jest okazanie zrozumienia i udzielenie wsparcia pierwszemu. Powinna być to postać, którą dziecko z łatwością zaakceptuje, np. ulubione zwierzątko. Opowieść może mieć fantastyczną konwencję, ale musi zawierać realne pomysły na rozwiązanie problemu. Bajka terapeutyczna zawsze kończy się szczęśliwie. Nie ma jednak potrzeby zamykania jej morałem – dobrze, by dziecko samo wyciągnęło niezbędne wnioski.

Praca z bajką terapeutyczną

Po przeczytaniu bajki terapeutycznej warto zachęcić małego odbiorcę do rozmowy albo zilustrowania usłyszanej historii. W ten sposób można poznać jego odczucia, podtrzymać zainteresowanie tematem. Należy pozwolić dziecku na samodzielną interpretację tekstu, choć oczywiście można naprowadzać je na właściwy tor myślenia. Nie wolno go przy tym pouczać, krytykować, bo w ten sposób łatwo zaprzepaścić pozytywny wpływ opowieści na jego wyobraźnię. Jeśli dziecko nie chce podjąć tematu, nie można go do tego zmuszać. Nawet gdy dalsza konfrontacja z problemem okaże się dla niego zbyt trudna, najprawdopodobniej w znacznym stopniu przyswoi sobie przedstawione w bajce wzorce zachowań i sposoby interpretacji rzeczywistości.