Asystolia oznacza brak czynności elektrycznej serca. Jeśli podłączony jest wtedy elektrokardiogram (EKG), można zauważyć zapis w postaci linii izoelektrycznej, czyli poziomej, bez żadnych załamków. Asystolia to inaczej całkowity brak jakiejkolwiek czynności skurczowej serca. Może się pojawić u niektórych ludzi jako chwilowe, przemijające zjawisko. Objawia się wtedy zawrotem głowy, a nawet utratą przytomności. Jeśli do nagłego zatrzymania krążenia dojdzie w mechanizmie asystolii, rokowania pacjenta są złe.

Asystolia a nagłe zatrzymanie krążenia

Nagłe zatrzymanie krążenia to znaczne upośledzenie mechanicznej czynności serca, które objawia się brakiem jakiejkolwiek reakcji chorego na bodźce zewnętrzne, brakiem tętna i zanikiem oddechu. Jest to mechanizm nagłej śmierci sercowej, co jak na razie stanowi największy odsetek zgonów. Do nagłego zatrzymania krążenia może dojść w mechanizmie częstoskurczu komorowego, asystolii, a także czynności elektrycznej bez tętna. Ta ostatnia oznacza, że czynność mechaniczna serca jest zachowana, rejestruje ją nawet EKG, jednak brak jest wyczuwalnego tętna na obwodzie. Asystolia polega na całkowitym zaniku czynności elektrycznej serca. Oba te mechanizmy są zjawiskiem wtórnym do innych przyczyn, często odwracalnych.

Pierwsza pomoc i leczenie asystolii

Kiedy ktoś traci przytomność na ulicy, póki nie podłączy się zautomatyzowanego defibrylatora zewnętrznego (AED – automated external defibrillator) lub nie przyjedzie pogotowie, nikt – poza lekarzem i ratownikiem medycznym – nie jest w stanie określić, w jakim mechanizmie doszło do zatrzymania krążenia. Podstawowy schemat pierwszej pomocy jest wobec tego zawsze taki sam:

1. Zapewnić sobie i poszkodowanemu bezpieczeństwo.
   
2. Ocenić przytomność – chwycić chorego za ramiona, lekko potrząsnąć i krzyknąć: „Halo, słyszy mnie pan/pani?!”.
   
3. Jeśli chory jest nieprzytomny, zawołać pomoc.
   
4. Udrożnić drogi oddechowe przez odgięcie głowy chorego, uniesienie lub wysunięcie żuchwy.
   
5. Ocenić oddech przez 10 s. Jeśli oddech jest zachowany, ułożyć chorego w pozycji bocznej ustalonej. Jeśli chory nie oddycha, natychmiast zlecić pomagającej osobie wezwanie wykwalifikowanej pomocy pod numerem 112 lub 999 (jeśli jeszcze tego nie zrobiła), jeśli udziela się pomocy samemu, samodzielnie trzeba wezwać pogotowie.
   
6. Prowadzić resuscytację: 30 uciśnięć klatki piersiowej na 2 oddechy ratownicze, aż do powrotu samoistnego oddechu lub przybycia wykwalifikowanych ratowników.
   

W czasie, kiedy prowadzi się resuscytację, ktoś powinien spróbować zdobyć AED. Jeśli pogotowie jeszcze nie przyjechało, a tylko jedna osoba udziela pomocy poszkodowanemu, jak najszybciej powinna ona nakleić elektrody (pierwsza poniżej prawego obojczyka tuż przy mostku, druga na lewo od lewej brodawki piersiowej w linii pachowej środkowej). Defibrylator jest bardzo prosty w obsłudze. Po jego włączeniu dokonuje analizy rytmu serca i wydaje polecenia. Jeśli wykryje tzw. rytm wymagający defibrylacji, następuje wyładowanie. Takim rytmem jest migotanie komór. Natomiast asystolia i czynność elektryczna bez tętna nie podlegają defibrylacji.

Specjalistyczne leczenie asystolii polega na wstrzyknięciu adrenaliny dożylnie w dawce 1 mg co 3–5 min, czyli co 2 oceny rytmu serca (ocena rytmu serca powinna zostać wykonana co 2 min).

Asystolia – dalsze postępowanie

W przypadku asystolii, nieodłącznym elementem leczenia jest poszukiwanie odwracalnych przyczyn zatrzymania krążenia i ich usunięcie. Do odwracalnych przyczyn zatrzymania krążenia należą:

• hipowolemia – najczęściej w wyniku krwotoku,
  
• hipoksja – niedotlenienie, może wynikać z niedrożności dróg oddechowych,
  
• tamponada serca – płyn w worku osierdziowym, w przebiegu urazu lub chorób osierdzia,
  
• odma prężna – powietrze w jamie opłucnej, w wyniku urazu lub choroby płuc,
  
• zatorowość płucna,
  
• ostry zespół wieńcowy,
  
• kwasica,
  
• hipotermia,
  
• przedawkowanie leków lub inne zatrucia,
  
• zaburzenia elektrolitowe,
  
• hipoglikemia,
  
• uraz wielonarządowy.