Zakażenia powłok ciała to wielki problem medycyny, szczególnie w kontekście chorób zakaźnych i medycyny inwazyjnej (zarówno diagnostycznej, jak i zabiegowej). Łączenie wszystkich dostępnych sposobów ograniczania infekcji pozwala na zmniejszenie zachorowalności na niektóre schorzenia i ilości powikłań pooperacyjnych.

Czym jest antyseptyka?

Antyseptyka to sposób postępowania, zmierzający do tego, by w maksymalnym stopniu zlikwidować drobnoustroje (głównie bakterie), które znajdują się na powierzchni ciała. Z jednej strony pozwala to na ograniczenie ilości schorzeń, na które może zapadać osoba narażona na kontakt z czynnikami chorobotwórczymi, a kiedy już do zakażenia dojdzie – ograniczyć jego skutki albo doprowadzić do całkowitego wyleczenia.

Antyseptyka łączy się z innymi procesami: aseptyką i dezynfekcją. Aseptyka zapewnia czystość otoczenia dzięki stosowaniu sterylnych materiałów i zmniejszeniu ekspozycji na znajdujące się w otoczeniu patogeny bakteryjne lub wirusowe. Przykładowo: podczas robienia opatrunków personel korzysta z jałowych rękawic i gazików, powietrze na sali operacyjnej jest filtrowane, chirurg ma na sobie sterylny strój, czepek i maskę, a narzędzia są wysterylizowane. Dezynfekcja to proces usuwania drobnoustrojów za pomocą niszczących je substancji chemicznych z urządzeń, mebli i innych przedmiotów.

Odkrycie zasad aseptyki i antyseptyki w drugiej połowie XIX wieku było jednym z największych osiągnięć medycyny, pozwalającym na spektakularne zmniejszenie umieralności chorych z powodu zakażenia.

Substancje antyseptyczne

Preparaty antyseptyczne to środki, które niszczą komórki bakterii, pierwotniaki i wirusy. Jednocześnie nie są one obojętne dla organizmu człowieka, dlatego nieustannie trwają prace nad nowymi substancjami czynnymi, a jednym z powodów jest potrzeba zmniejszenia liczby skutków ubocznych. Antyseptyk ma być skuteczny, działać na szerokie spektrum czynników infekcyjnych, a zarazem powinien być nieszkodliwy dla chorego, łatwy w użyciu i nie powodować reakcji alergicznych. Zaleca się, by nowoczesne preparaty były bezwonne, bezbarwne, rozpuszczalne w wodzie, szczególnie jeśli mają być stosowane na otwarte rany.

Nie powinny również powodować bólu (co jest typowym objawem w przypadku alkoholu etylowego). Innym powodem kontynuowania prac nad nowymi środkami jest rosnąca oporność drobnoustrojów na używane wcześniej antyseptyki. Muszą one być coraz skuteczniejsze, by mogły efektywnie niszczyć mutujące, zmieniające się nieustannie patogeny. Problem ten jest szczególnie istotny w warunkach szpitalnych, gdzie często, mimo ciągłego stosowania odpowiednich procedur, rozwijają się specyficzne szczepy bakterii. Stanowi to olbrzymie ryzyko dla chorych i dla personelu.

Obecnie stosuje się preparaty oparte na różnych substancjach czynnych. Są nimi:

• alkohole,
• fenole,
• związki jodu,
• pochodne chloru (np. chlorheksydyna, chloraminy),
• substancje utleniające, takie jak woda utleniona (czyli roztwór nadtlenku wodoru) albo nadmanganian potasu,
• niektóre barwniki.

Antyseptyka w życiu codziennym

Antyseptyka na co dzień to rzecz, o której należy bezwzględnie pamiętać. Mycie rąk przed posiłkiem, po skorzystaniu z toalety, po kontakcie z osobą chorą, ziemią, zwierzętami to najprostszy sposób zapobiegania wielu infekcjom. Mydło ma własności przeciwbakteryjne i korzystanie z niego jest jednym z podstawowych nawyków, które powinien mieć każdy człowiek.

Trzeba zawsze odkażać rany. Nawet małe skaleczenie może stać się miejscem wniknięcia do organizmu chorobotwórczych bakterii i spowodować groźne, wymagające długiego i skomplikowanego leczenia, zakażenie. Nigdy nie należy zakładać, że rana jest czysta. Zdrowa skóra stanowi barierę, przez którą nie mogą się przedostać liczne, bytujące normalnie na powierzchni ciała drobnoustroje. Przerwanie ciągłości powłok może być przyczyną nadkażenia tkanek i zapoczątkowania infekcji. Użycie preparatów antyseptycznych bezpośrednio po urazie niszczy bakterie i wspomaga proces szybkiego, pozbawionego powikłań gojenia.

Antyseptyka – korzyści zdrowotne

Antyseptyka ma olbrzymie znaczenie w profilaktyce infekcji. Stosowanie jej zasad w codziennym życiu ogranicza zdecydowanie rozprzestrzenianie się chorób zakaźnych, w tym schorzeń przewodu pokarmowego spowodowanych na przykład przez pasożyty albo bakterie z rodziny salmonella.

Stosowanie antyseptyków to jeden z podstawowych elementów przygotowania chorych do niektórych badań lub operacji oraz nieodłączna część późniejszej opieki.

Efektem prawidłowego wdrożenia antyseptyki jest zmniejszenie zachorowalności i (ze względu na mniejszą liczbę powikłań) szybsza rekonwalescencja osób po urazach albo zabiegach chirurgicznych.