Antybiotyki mają zastosowanie w celach leczniczych, a także mogą być wykorzystywane profilaktycznie, w określonych sytuacjach klinicznych, by zapobiec rozwojowi zakażenia. Niektóre działają bakteriobójczo, a inne bakteriostatycznie. Nie ma jednego określonego antybiotyku, który sprawdzałby się we wszystkich jednostkach chorobowych. Bakterie różnią się między sobą budową, miejscem bytowania, a w szczególności wrażliwością na określone antybiotyki. Pomocne bywa wykonanie antybiogramu, by mieć pewność, że określony antybiotyk zadziała na daną bakterię. 

Należy pamiętać, że w naszym organizmie bytuje wiele bakterii, które są niezbędne, np. do prawidłowej pracy przewodu pokarmowego, czy po prostu stanowią naturalną barierę ochronną. Antybiotyk nigdy nie działa selektywnie na jedną chorobotwórczą bakterię, tylko niszczy również naszą naturalną florę i wywołuje wiele działań ubocznych.

Główne grupy antybiotyków:

1. Beta-laktamy – działające poprzez uszkodzenie syntezy ściany komórkowej bakterii. Niestety część bakterii potrafi wytwarzać enzymy (beta-laktamazy), które neutralizują działanie antybiotyku tej grupy. Wprowadzono więc inhibitory beta-laktamaz, które unieszkodliwiają te enzymy i pozwalają na prawidłowe działanie antybiotyku. Są to:

• penicyliny – cechuje je mała toksyczność zarówno ogólna, jak i narządowa. Wyróżnia się penicyliny naturalne oraz półsyntetyczne. Trzecią grupę penicyliny z inhibitorem beta-laktamaz. Coraz częściej ujawnia się oporność niektórych szczepów bakterii na te antybiotyki. Najważniejszym działaniem niepożądanym są reakcje alergiczne;
• cefalosporyny – to bardzo liczna i zróżnicowana grupa antybiotyków. Wyróżnia się cztery generacje cefalosporyn. Do użytku klinicznego najczęściej wykorzystuje się I i II generację. Wyższe mogą być stosowane tylko w uzasadnionych przypadkach;
• monobaktamy – skuteczne właściwie wyłącznie wobec bakterii gram-ujemnych;
• karbapenemy – najszerszy zakres działania wśród antybiotyków beta-laktamowych.

2. Antybiotyki peptydowe.

3. Aminoglikozydy – mogą być stosowane w skojarzeniu z beta-laktamami, wykazując synergistyczne działanie.

4. Tetracykliny – wykazują działanie teratogenne i embriotoksyczne, dlatego nie wolno ich podawać kobietom w ciąży. U dzieci poniżej 12. roku życia również nie są stosowane, ponieważ powodują odkładanie się kompleksu tetracyklinowo-wapniowo-fosforanowego, nadając zębom szarawobrunatny kolor.

5. Makrolidy (np. erytromycyna, azytromycyna) – należą do nich antybiotyki trzydniowe.

6. Linkozamidy.

7. Oksazolidynony – nowa grupa syntetycznych związków o bakteriostatycznym działaniu.

8. Glikopeptydy.

9. Chinolony i fluorochinolony.

Podziały antybiotyków mogą być różne, w zależności od wybranej cechy:

1. Ze względu na mechanizm działania:

• bakteriobójcze, np. beta-laktamy i glikopeptydy;
• bakteriostatyczne, np. tetracykliny.

2. Ze względu na zakres działania – wyróżniamy antybiotyki o szerokim lub wąskim spektrum działania.

3. Ze względu na wchłanialność z przewodu pokarmowego.

4. Ze względu na przenikalność do tkanek.

Antybiotyki dzielimy również na naturalne (będące metabolitami drobnoustrojów), półsyntetyczne (naturalny produkt podlega dodatkowej chemicznej modyfikacji) oraz syntetyczne (będące całkowitym odwzorowaniem struktury naturalnej).

Działania niepożądane antybiotyków

Antybiotyki mogą przede wszystkim wykazywać bezpośrednie działania toksyczne. Niektóre są nefrotoksyczne (czyli negatywnie wpływają na pracę nerek), inne hepatotoksyczne (mogą uszkadzać wątrobę), część antybiotyków nie wykazuje znacznego toksycznego działania.

Ważnym działaniem niepożądanym są wszelkiego typu reakcje alergiczne, objawiające się obrzękami, gorączką, a nawet wstrząsem anafilaktycznym.

Istotnym aspektem antybiotykoterapii jest również dysbakterioza, czyli zaburzenia naturalnej flory bakteryjnej w organizmie. Prowadzi to do zmian patologicznych w obrębie błon śluzowych, nadkażeń, zaburzeń wchłaniania witamin i wielu innych powikłań.

Oczywiście może pojawić się wiele innych objawów ubocznych, które częściowo wynikają z działania leków, ale też są powikłaniem po samej chorobie. Może to być np. osłabienie, bóle brzucha i inne.

Antybiotyk na wirusy czy tylko na bakterie?

Antybiotyk ma zastosowanie wyłącznie w leczeniu infekcji bakteryjnych. Niektóre infekcje wirusowe mogą dawać obraz zakażenia bakteryjnego i antybiotyk zostaje wówczas wprowadzony niepotrzebnie. Dotyczy to bardzo często infekcji górnych dróg oddechowych, kiedy niedokładna diagnostyka skutkuje nadużyciem antybiotyku. Czasami zdarza się, że w przebiegu choroby wirusowej dochodzi do nadkażenia i rozwija się dodatkowo infekcja bakteryjna. Wtedy stosowanie antybiotyków jest jak najbardziej uzasadnione.

Ile trwa leczenie antybiotykiem?

Średnia długość leczenia wynosi 7 dni. Mimo ustania objawów antybiotyk powinno się przyjmować do końca zalecanego czasu. W przypadku antybiotyków trzydniowych, makrolidów, leki przyjmuje się 3 dni. Jednak dochodzi w ich przypadku do nagromadzenia się substancji czynnych w organizmie i ich czas działania wynosi tyle, ile standardowa antybiotykoterapia. Niekiedy niezbędne jest wydłużenie czasu leczenia bądź zmiana antybiotykoterapii. W przypadku terapii niektórych patogenów, jak np. paciorkowców, czas leczenia wynosi 10 dni.